به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام با اشاره به پیشینه علم کلام، اظهار کرد: انتظار داریم کسانی که در تغییر و تحول این رشته دخیل هستند، امتداد سیاسی و اجتماعی آن را نیز مورد نظر قرار بدهند که متأسفانه در حال حاضر اینگونه نیست.
حجت الاسلام و المسلمین محمدمهدی گرجیان عربی، دانشیار رشته فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
و استاد نمونه کشوری در گفت وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در رابطه با پیشینه رشته فلسفه و کلام اسلامی در ایران اظهار کرد: به نظر می‌رسد سابقه این رشته به معنای رشته دانشگاهی، به دانشکده معقول و منقول قدیم برگردد. در آن زمان منظور از معقول، نظام فلسفی و منظور از منقول، فقه و یا حدیث و امثال اینها بود؛ از نظر دانشگاهی به این معنا، قدمت آن به اندازه قدمت دانشگاه های ماست و بلکه از بقیه رشته‌های دیگر هم حتی چه بسا زودتر هم تحقق پیدا کرده است.
وی افزود: اما اصل آغاز رشته فلسفه و کلام اسلامی همزمان با ورود اسلام یا به عبارتی دین مبین اسلام به کشورمان برمی‌گردد؛ به این دلیل که ما ایرانی‌ها و همین طور مکتب حیات‌بخش تشیع همراه با تعقل است؛ به تعبیر هانری کوربن که می‌گوید اگر بخواهیم ویژگی تشیع را برشماریم توجه آن به عقل خداداد و نظری و مراحل بالاتر عقل نظری که عقل وحیانی، قدسی و نوری است، زمینه را برای گسترش مباحث عقلی و فلسفی ایجاد کرده است.
گرجیان گفت: در همان اوایل ورود اسلام به کشورمان، افرادی را از ایران می‌بینیم که به محض آشنایی با جهان اسلام مباحث معقول آن را مورد توجه ویژه قرار دادند و به کارکردهای عقلی آن عنایت خاصی داشتند. بعدها مکتب‌های قوی یا به عبارتی دانشگاهها اما نه به شکل دانشگاه بعد از جهان مدرن، ایجاد شد و مباحث معقول گستردگی بیشتری یافت.
این استاد دانشگاه در ادامه عنوان کرد: شخصیت‌های فیلسوف عالم اسلام عمدتاً از مغرب عربی مثل کشورهای مصر، الجزایر، مراکش و امثال اینها بودند؛ اما اکثریت فیلسوفان جهان اسلام متعلق به ایران بزرگ ما هستند نظیر ابن سینا، فارابی، شیخ اشراق، صدر المتالهین، هادی سبزواری، علامه طباطبایی و …، هزاران هزار فیلسوف داریم که آثار و تألیفات آن‌ها به دست ما رسیده یا نرسیده است.
وی افزود: انصافاً فیلسوفان ما تلاش‌های ذی‌قیمتی کردند؛ اما چون زبان علم اسلامی زبان عربی بوده عمده تألیفات شان به زبان عربی هست اما به زبان فارسی هم دارند. ابن رشد را داریم ولی ابن رشد کجا و ابن سینا کجا. فیلسوفان زیادی داریم که آثار فاخری هم به زبان عربی و هم زبان فارسی داشته‌اند. تفکر و تعقل میان آن‌ها به جد رواج داشته و این از افتخارات تشیع و ایران ما است.
در ۳۰ سال بعد از انقلاب به اندازه ۳۰۰ سال در عرصه اعتقادات کار شده است
گرجیان در پاسخ به این سؤال که آیا آثار تألیفی حال حاضر پاسخ‌گوی نیاز جامعه دانشگاهی ما هست؟ گفت: نمی‌خواهم بگویم وضع موجود ایده‌آل است، اما به نظر می‌رسد به قول یکی از بزرگان، بعد از انقلاب اسلامی ایران که ۳۰ سال می‌گذرد به اندازه ۳۰۰ سال قبل از انقلاب در عرصه اعتقادات و بحث‌های بنیادی کار شده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: برای کشاندن مباحث نظری و معقول به عرصه جامعه و اجتماع و زندگی مردم بایسته است کار بیشتری انجام شود؛ اما در عرصه نظر انصافاً کارهای ذی‌قیمتی انجام شده است. بحث‌های نظری را باید هرچه زودتر با عرصه زندگی مردم پیوند دهند.
وی با بیان اینکه وضعیت تألیفات الان بسیار مناسب است، اظهار کرد: تألیفات الان بسیار خوب است اما نسبت به امتداد سیاسی و اجتماعی و اهمیت موضوع، کار بسیار بیشتری باید انجام شود.
ایجاد تغییرات در رشته کلام و فلسفه اسلامی
گرجیان با اشاره به چارت رشته فلسفه و کلام اسلامی در دانشگاهها، گفت: در حال حاضر شورای عالی انقلاب فرهنگی و کمیسیون‌های تخصصی آن در حوزه علوم انسانی به‌دنبال ایجاد تغییراتی در این رشته هستند. در حال حاضر برخی از افراد به علت بی‌توجهی تعابیری داشتند مثل اینکه حکمت و فلسفه اسلامی و فلسفه و کلام اسلامی جدا باشد، به نظر می‌رسد رشته‌ها هم‌پوشانی بسیار نزدیکی دارند. اینکه کلام و فلسفه جدا شود یک بحثی است اما اینکه بگوییم فلسفه و حکمت خیلی با هم فرق دارند را باید دقت بسیاری کرد. جا دارد تحولی متناسب با عصر و زمان و شرایط روز دنیا هرازچندگاهی صورت گیرد و سرفصل‌ها و رشته‌ها بازنگری شوند که اگر این کار صورت نگیرد رشته‌ها نمی‌توانند پویا باشند. الحمدالله کار بازنگری صورت می‌گیرد و باید منتظر بود که نتایج چه خواهد شد.
وی گفت: سابقاً عضو کمیته بازنگری بودم و در حال حاضر برای نظر دادن مواردی را به ما اطلاع می‌دهند. دوستانی که در شورای بازنگری سرفصل‌ها حضور دارند نقل می‌کنند که از جمله طرح‌ها این بود که بعضی از رشته‌های فلسفه و کلام در هم دیگر تجمیع شود و از طرف دیگر نظرشان این است که احتمالاً بعضی از رشته‌ها باید به‌صورت پیوسته ارائه شوند یعنی ارشد و کارشناسی را بخوانند، اما فعلاً پیشنهاد است. نتایج چه خواهد بود را باید در مرحله آخر دید.
گرجیان در پاسخ به این سؤال که آیا تعامل خوبی بین مراکزی که در زمینه فلسفه و کلام کار می‌کنند با دانشگاهها وجود دارد؟ اظهار کرد: طبیعی است که مراکز تصمیم‌سازی یا تصمیم‌گیری معمولاً سعی می‌کنند در خلأ کار نکنند یعنی سعی می‌کنند از هر جایی یک نماینده داشته باشند. انصاف قضیه این است که مثل سابق نیست و خوب عمل می‌کنند و از دانشگاه‌های تهران، اصفهان، قم و دیگر جاها، نیرویی که احساس کنند می‌تواند حرف داشته باشد را یا به شکل مستقیم یا غیر مستقیم استفاده می‌کنند.
وی در مورد اینکه نتیجه تعاملات چه بوده و آیا منتج به رشد رشته شده است؟ گفت: در حال حاضر تصمیم‌گیری‌ها و تغییر و تحولاتی که صورت می‌گیرد محصول همان جلسات تعاملی است.
گرجیان نکته مهم در رشته کلام و فلسفه و مهم‌ترین خروجی که این رشته باید داشته باشد را پاسداری از اعتقادات وحیانی دانست و اظهار کرد: در بحث‌های اعتقادی و اندیشه‌ای، نکته مهم، پاسداری از اعتقادات وحیانی است و انتظار داریم کسانی که در امر تغییر و تحول رشته دخیل هستند و همتشان را روی پایان‌نامه‌ها، متن درسی و کارکردها قرار داده‌اند امتداد سیاسی و اجتماعی را نیز مورد نظر قرار بدهند که متأسفانه در حال حاضر این گونه نیست. انتظار می‌رود که اینگونه باشد؛ ان‌شاءالله همتشان را به این سو ببرند و صرفاً بحث‌های نظری و انتزاعی را در دستور کار خودشان قرار ندهند، با چنین رویکردی می‌توانند تحول بسیار ویژه‌ای در عرصه اعتقادات و همچنین در عرصه کارایی داشته باشند. به طور مثال هنر را در کشورمان داریم اما فلسفه هنر کمتر مورد عنایت قرار می‌گیرد؛ چرا که فرد هنری کار خود را انجام می‌دهد و فردی هم که در عرصه فلسفه تحصیل، تدریس و پژوهش می‌کند کار خود را انجام می‌دهد و خیلی تعامل ندارند. رشته‌هایی که بین رشته‌ای باشند و همدیگر را پوشش دهند کمتر هستند، خوب است کمیته بازنگری و تحول چنین مواردی را مورد عنایت بیشتر قرار دهد. رشته‌های میان رشته‌ای در تضارب آرا و با کمک به همدیگر می‌توانند کارساز باشد.
