به گزارش روابط عمومی انجمن کلامی اسلامی حوزه، نشست علمی نقد و بررسی “تطبیقی هرمنوتیک هرش و روش تفسیری مفسران” (با تأکید بر علامه طباطبایی) از سوی انجمن کلام اسلامی حوزه و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) برگزار شد.
در ابتدای این نشست، حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدحسین مختاری با اشاره به شخصیت دکتر اریک هرش متفکر آمریکایی و آثار برجسته این پژوهشگر غربی گفت: اریک هرش صاحب کتاب اعتبار در تاویل (Validity in Interpretation) از منتقدان آرای گادامر است و مانند هرمنوتیک های سنتی سخن از فاعلیت و موضوعیت نیت مولف می گوید.
رئیس پژوهشگاه مطالعات تقریبی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی افزود: به نظر هرش تاویل صحیح رسیدن به نیت مولف است و اساساً صحت و سقم تاویل با محک نیت مولف است که آشکار می شود. بنابراین مفسر حتی المقدور باید اندیشه های مولف را باز سازی کند.
حجت الاسلام والمسلمین مختاری با بیان اینکه برای فهم آرای هرش باید به فرق بین “معنی” و “دلالت” توجه داشت، اظهارداشت: “معنی” ثابت و لایتغییر است اما “دلالت” در اعصار مختلف فرق می کند، یافتن “معنی” که همان نیت مولف در متن است کار “مفسر “و یافتن “دلالت “کار “منتقد ” است، یعنی “معنی ” از سوی ” نویسنده ” تعیین می شود و “دلالت ” از سوی “منتقد یا خواننده”، بدین ترتیب بین مفسر و منتقد فرق می گذارد.
استاد حوزه بیان داشت: در نظریه هرش، وظیفه منتقد روشن کردن و بررسی دلالت معنایی متن است که در هر دوره ای فرق می کند. اما “مفسر” فقط باید “نیت مولف “را روشن کند و اندیشه او را دریابد. پس منتقد با “معنای متن” و مفسر با اندیشه “مولف” در ارتباط است، منتقد متن را به اعتبار دوره خود می فهمد اما مفسر آن معنای ثابتی را که نویسنده در متن گذاشته است کشف می کند.
حجت الاسلام و المسلمین مختاری افزود: به نظر هرش در هر متن ۴ مسئله مجزا باید لحاظ شود؛ «فهم و تفسیر» که ناظر بر معناست و در قلمرو هرمنوتیک می باشند و «قضاوت و نقد» که ناظر بر دلالت بوده و ارتباطی به معنا ندارند.
عضو هیات علمی موسسه امام خمینی (ره) در ادامه به معرفی این موضوع پرداخت و گفت: واژه هرمنوتیک Hermenueutic از فعل یونانی Hermenevein اشتقاق یافته و اسم مؤنث آن «Hermcneia» است، اما گروهی معتقدند که واژه هرمنوتیک از «Hermeneutikikos» به معنای «مربوط به توضیح»، «روشن شدن و واضح ساختن» و «پرده برداشتن از پیام» گرفته شده است.
وی افزود: هرمنوتیک پیوندهای ریشه شناختی با هرمس «Hermes» خدای یونانی، پیام آور خدایان، الهه مرزها و مفسر آن دارد و این پیوند در نگاه برخی انعکاسی از ساختار ذاتاً سه گانه عمل تفسیر است که شامل؛ «علامت»، «پیام و یا متنی که نیازمند تفسیر است» و «میانجی یا مفسر، برای انتقال پیام به مخاطبان» می شود.
حجت الاسلام والمسلمین مختاری به مفهوم هرمنوتیک اشاره کرد و اظهارداشت: از بزرگ ترین مشکلات بحث هرمنوتیک در زبان فارسی، یافتن واژه یا واژگانی است که بتواند بار معنایی اصطلاح هرمنوتیک را به همان گونه ای که در غرب مطرح است دارا باشد بطوریکه گروهی از نویسندگان، تفسیر را واژه مناسبی برای نشان دادن بار معنایی هرمنوتیک نشان می دهند.
در ادامه این نشست علمی و تخصصی حجت الاسلام و المسلمین دکتر هادی صادقی به مواردی در خصوص تکمیل و نقد برخی از سخنان حجت الاسلام و المسلمین مختاری پرداخت و گفت: در خصوص واژه شناسی هرمنوتیک، عده ای اصطلاح تأویل را مترادف خوبی برای هرمنوتیک معرفی می کند.
عضو هیأت مدیره انجمن کلام اسلامی حوزه گفت: برخی هرمنوتیک را به نظریه تفسیر معنی می کنند و بعضی هرمنوتیک را روش تأویل و تفسیر و علم تأویل و تفسیر می دانند.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر صادقی با اشاره به اینکه باید مخاطب و منتقد، ذهنیت نویسنده و مولف کتاب را بداند و برداشت شخصی نداشته باشد، افزود: نویسنده ساختار تأویل متن، هرمنوتیک را روش تأویل می داند بطوریکه «هرمنوتیک را می توان «آیینی» با سابقه بسیار کهن دانست، روش تأویل ریشه در باور به «تقدس متن» دارد. گونه ای محدود کردن دو جهان بیرونی و درونی است به متن… »
مشاور عالی رئیس دانشگاه قرآن و حدیث در ادامه به ناسازگای دیدگاه ها در مفهوم هرمنوتیک پرداخت و گفت: این ناسازگاری نشان از چند خاستگاه متفاوت دارد که نخستین خاستگاه اختلاف دیدگاه ها در مفهوم هرمنوتیک، ناسازگاری دیدگاه های مفسران و قرآن پژوهان در مفهوم تأویل و تفسیر است. با توجه به اختلافی که قرآن پژوهان در تعریف تأویل و تفسیر دارند برخی هرمنوتیک را تأویل می دانند و عده ای که تأویل را به گونه ای دیگر تعریف می کنند آن را برابر مناسبی برای هرمنوتیک نمی دانند. برای نمونه قرآن پژوهی که تأویل را مترادف تفسیر می داند نمی تواند هرمنوتیک گادامر را به تأویل ترجمه کند، اما قرآن پژوهی که تأویل را خلاف ظاهر معرفی می کند می تواند بگوید هرمنوتیک گادامر همان تأویل است.
وی به خاستگاه دوم اشاره کرد و افزود: ناسازگاری تعاریف هرمنوتیک؛ در مراحل و دوره های مختلف هرمنوتیک معانی گوناگونی یافته است؛ ریچارد پالمر شش تعریف متمایز از هرمنوتیک را به ترتیب زمانی این گونه شمارش می کند که عبارتند از؛ ۱٫ نظریهٌ تفسیر کتاب مقدس ۲٫ روش شناسی عام لغوی ۳٫ علم هرگونه فهم زبانی ۴٫ مبنای روش شناختی علوم انسانی ۵٫ پدیدار شناسی وجود و پدیدار شناسی فهم وجودی ۶٫ نظام های تأویل هم متذکرانه و هم بت شکنانه که برای رسیدن به معنای نهفته در زیر اسطوره ها و نمادها مورد استفاده انسان قرار می گیرند.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر صادقی ادامه داد: در برخی از این دوره ها هرمنوتیک می تواند به معنای تفسیر باشد و در تعدادی به معنای تأویل یا روش تأویل، هر چند در بعضی از این دوره ها هرمنوتیک می تواند تأویل و تفسیر باشد؛ مانند هرمنوتیک شلایر ماخر که دو جنبه متفاوت دارد: هرمنوتیک دستوری، هرمنوتیک فنی یا روان شناختی، که هرمنوتیک دستوری تقریباً همان تفسیر است و هرمنوتیک فنی، تأویل می باشد.
وی بیان داشت: هرمنوتیک هایدگر و گادامر نیز به گونه ای است که نه کاملاً تأویل برآن صادق است و نه تفسیر. تفسیر صادق نیست، زیرا این دو در پی قصد مؤلف نیستند، تأویل صادق نیست چه اینکه در تأویل، گونه ای از ارتباط میان معنی یا آنچه به عنوان تأویل معرفی می شود با الفاظ و واژگان متن وجود دارد. اما در هرمنوتیک گادامر چنین ارتباطی وجود ندارد.
این پایان این نشست علمی که به مدت ۱۲۰ دقیقه ادامه داشت کارشناسان به سوالات حاضرین در نشست پاسخ گفتند و مقرر شد با توجه به ضیق وقت، ادامه این بحث با رویکرد پرداختن به مباحث جزئی تر از هرمنوتیک هرش و نیز بررسی و تطبیق تفاوت ها و تشابهات با روش علامه طباطبایی، در زمانی دیگری برگزار شود.
لازم به ذکر است این نشست علمی با حضور حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر محمدحسین مختاری، رئیس پژوهشگاه مطالعات تقریبی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر هادی صادقی، عضو هیأت علمی دانشگاه قرآن و حدیث روز شنبه ۱۷ بهمن ۹۴ ساعت ۱۸:۳۰ در سالن همایش های علمی انجمن های علمی حوزه برگزار گردید.
