به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، کرسی نقد کتاب مقامات امامان به همت انجمن کلام اسلامی حوزه و با حضور دکتر مصطفی سلیمانیان مولف کتاب ، دکتر حسینی زاده به عنوان ناقد و با دبیری حجه السلام موسی اسفندیاری سه شنبه۱۲ اسفند ماه در سالن همایش انجمن های علمی حوزه برگزار گردید.
درآغاز نشست دبیر علمی با عرض خیرمقدم و بیان جایگاه نقد در تکمیل و تکامل علم و اهمیت آن از منظر مقام معظم رهبری بویژه در حوزه های علمیه، تقسیم بندی زمان نشست میان مولف و ناقد و زمان ارسال سوالات مخاطبین را بیان کرد؛ سپس از حجه الاسلام دکتر سلیمانیان دعوت کرد تا شرحی از روند تالیف کتاب و موضوعات پرداخت شده در آن را بیان کند.
دکتر سلیمانیان در گزارش خود از روند تالیف کتاب «مقامات امامان، نقدی بر کتاب مکتب در فرآیند تکامل و نظریه علمای ابرار» به نکات زیر اشاره کردند:
- نقادی و به نقد قراردادن کتاب سیره علمای معاصر و متقدم بوده است. مانند آنچه علامه طباطبایی ره در مورد تفسیرشان انجام دادند.
- این کتاب در نقد کتاب مکتب در فرایند تکامل مدرسی و نظریه علمای ابرار نگاشته شده است.
- در نقد کتاب برخی از آراء و فضاهای مولف باید به نوان جدل در نظر گرفته شده باشد.
- اقای مدرسی گفته است ما برای اینکه نگاه معتدلی از شیعه برای غربیان ارائه کنیم این کتاب را نوشتیم اما با ترجمه وسیع آن برخی از دیدگاههای مولف نزد برخی از محققین و شیعیان متهم به غلو یا تفریط شد.
- در نقدهای کتاب مکتب در فرایند تکامل تالیفات متعددی نوشته شده اما در مجموع این نقدها برخی از بخشهای آن کمتر پرداخت شد.
- در این کتاب نقد روشی نداریم چون در آثار متقدمین به خوبی پرداخت شده است
- در این کتاب اعتقاد به امامت در طول تاریخ بررسی شده با این هدف که تبیین کند برداشت امروزن شیعه از امامت همانند برداشت شیعیان عصر حضور و قرون اولیه اسلام است.
- در کتاب مکتب در فرایند تکامل نسبت به وثاقت و اعتبار کتاب کافی شبهاتی امده بود که در فصل دوم کتاب به این شبهات پرداخت شده است.
- شبهات غلو اندیشی شیعه که درکتاب مکتب در فرایند تکامل امده را در ضمن دو حوزه مقامات تکوینی و مقامات تشریعی تقسیم کرده و بررسی کردیم.
شیوه نقد هم اینگونه است که اقوال افراد معتدل از نگاه آقای مدرسی مانند شیخ صدوق ره را از مدارس کلامی مختلف و افراد متعدد اوردیم.
در مسیر دوم نقد موضوعات چالشی در اعتقادات شیعه مانند گوهر عصمت و دوری از سهو از منظر احادیث معتبر شیعه مورد بررسی قرار گرفت.
در راه سوم تبیین شد که اگر کسی جایگاه امامت را برای ائمه بپذیرد باید تمام ویژگیهای امام را به عنوان حجت الهی در همه مراتب بپذیرد نمی توان برای آن مقام حجت الهی ویژگیهایی نامتناسب و پایین از آن مقام برای امام قائل بود.
در ادامه دبیر علمی جلسه با جمع بندی مباحث مطروحه از سوی دکتر سلیمانیان، از ناقد جلسه دکتر حسینی زاده دعوت کردند تا نقدخود بر این کتاب را طرح نمایند.
دکتر حسینی زاده با تشکر از ارائه ی دکتر سلیمانیان، انتخاب این موضوع و نقد دیدگاه روشنفگران دگر اندیش را مهم و لازم برشمردند و آمادگی مولف برای نقد کتاب را ستوده و نشان از اعتماد ایشان به تالفی و قدرت پذیرش نقد دانستند.
ایشان در ادامه با اشاره به اینکه این کتاب حاصل پایان نامه سطح ۳ مولف در سال ۱۳۸۷ بوده ولی در سال ۱۳۹۸چاپ شده، از بیان برخی از نقدهای خود که متوجه عدم انعکاس پژوهشهای نوین در زمینه ی نقد اندیشه های آقای مدرسی طباطبایی در کتاب است خودداری کردند.
ناقد محترم نقد خود را به دوبخش ساختاری و روشی تقسیم کردند و در نقد ساختاری موارد زیر را متذکر شدند:
- پیشینه بر خلاف ساختار رایج در پیشگفتار آمده است و در پیشینه می توانستند با تفصیل بیشتر و بیان پیشینه های زیادتری عمق کارهای انجام شده را بیان کرده و مزیت کار خود را مشخص تر کنند.
- در این نوشتار رعایت نکات بند نویسی و اصول نگارش علمی کمتر رعایت شده است.
- نمایه کتاب در قالب آیات – حدیث و … صورت نگرفته و گاه شخصیتهای موثر در نمایه نیامده است.
- چون عنوان کتاب نقد کتاب مکتب در فرایند تکامل و نقد نظریه علمای ابرار است پس باید:
- این نظریه به صورت کامل تبیین شده و دلایل مولف به صورت کامل پرداخت شود. در حالی که اینگونه نیست.
- آراء کلامی آقای مدرسی در نظریه علمای ابرار نسبت به ویژگی های امامان باید کامل بررسی می شده است. اعتقاد آنها در مورد منصوص بودن و منصوب امام از طرف پیامبراکرم صلی الله علیه و اله و عصمت اختیاری و علم خاص فراتر از علم مجتهدین برای امام و … آورده می شد.
- درست است که ایشان اعلام فرمودند بواسطه ی وجود نقدهای روشی قوی، قصد ورود به این مباحث را ندارند ولی باید گزارشی ولو مختصر از نقد روشی آورده می شد. باید روش شناسی استنباط کلامی ومنابع معتبر کلامی برای استنباط از منظر اقای مدرسی تحلیل و بررسی می شد.
- لازم بود که ریشه های اندیشه علمای ابرار در میان افکار علمای مسلمان نیز بررسی و نقد می شد.
بعد از بخش از اول از نقد کتاب، دبیر علمی نشست با ارائه خلاصه بیانات آقای دکتر حسینی زاده، از آقای دکتر سلیمانیان خواستند تا در بخش دوم مهلت خود نسبت به نکات ناقد محترم مطالب خود را ارائه کنند.
دکتر سلیمانیان، ضمن پذیرش برخی از اشکالات ساختاری، در تبیین اهداف و امتیازات کتاب و پاسخ به برخی از نقدها موراد زیر را بیان کردند:
- ما نگاه آمارگونه از خوانندگان کتاب داشتیم و نگاه دو پهلو در ادبیات آقای مدرسی، نزد اکثر مخاطبین کاملا محسوس بود. مثلا اینکه عصمت پیشنهاد هشام بن حکم بوده که مورد پذیرش قرار گرفته است.
- یکی از امتیازات این کتاب این است که نگاه ابداعی به بحث عصمت و .. که در این کتاب ادعا شده بواسطه ی نقل قول مخالفین شیعه در قرون اولیه مبنی بر اعتقاد شیعیان اولیه به عصمت بررسی شده است.
- در نقد روش پازلی که در رویکرد تاریخ پژوهانه به متون غربی متداول است و اقای مدرسی هم همین روش را مد نظر قرار می دهد که تناسبی با متون شرقی ندارد.
- درست است که قرآن بسندگان همفکران و معتقدان به علمای ابرار بودن امامان هستند و مقامات ائمه را غلو می دانند لذا به سمت قران بسندگی رفتند. مستمسک آقای مدرسی آیه انا بشر مثلکم است.اقای مدرسی با نگاه به این آیه اثبات این مقامات را برای ائمه و هر انسان دیگری را غلو می داند.
- در بررسی این آیه تحقیق مفصلی قرار گرفت و درکاربرد قرآنی آن این مثلیت هم توسط خداوند برای پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و هم مشرکان در نقد ادعای پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله آورده شده است.
آقای دکتر حسینی زاده، عضو هیئت علمی انجمن کلام حوزه، در نوبت دوم از نقد خود به تبیین نظریه علمای ابرار و مبانی آن پرداخته و با نقد روشی کتاب به روزآمدسازی آن و توجه کردن مولف در ویرایش جدید به موضوعات جدید مورد اشکال معتقدین به نظریه علمای ابرار تاکید کردند.
خلاصه مطالب ناقد که توسط دبیر علمی نشست ارائه شد به شرح زیر است:
- در مقابل نظریه علمای ابرار، نظریه امامت باطنی آقایان امیرمعزی و هانری کربن قرار دارد که با گرایشات شیخی و اخباری به این نظریه رسیده اند.نظریه میانی بین دو نظریه علمای ابرار و امامت باطنی نظریه علمای شیعه است که نظریه معتدل است. میان این نظریات مشرکات اعتقادی زیادی وجود دارد:
- اهل بیت همگی نه گناه صغیره داشتند نه کبیره اما این عصمت تکوینی نیست.
- در مور نصب هم منصوب از پیامبر و امام قبل هستند
- در مورد علم هم علم خاص را قبول دارند ولی علم غیب را نمی پذیرند.
- اهل بیت مفترض الطاعه هستند
ولی تفاوت کجاست؟
- اقای مدرسی شیخ صدوق را به خاطر اعتقاد ایشان به سهو ثقه می داند نه آنکه تمام اعتقادات شیخ را قبول داشته باشد پس آوردن کلام شیخ صدوق به عنوان فرد ثقه ی مقبول نزد آقای مدرسی روش صحیحی برای نقد او نیست.
- ما نمی توانیم با تمسک به گزارشات آورده شده مثلا در صفحه ۲۰ به بعد کتاب به نقد مبانی آقای مدرسی بپردازیم چون آقای مدرسی این گزارشات را قبول دارد و در تعارض با نظریه خود هم نمی بیند.
- از سوی دیگر آقای مدرسی با توجه به روش رجالی علمای متاخر که وثوق مخبری یا سندی است اعتبار کتاب کافی را زیر سوال می برد ما نمی توانیم با روش وثوق خبری قدما به نقد ایشان بپردازیم.
- با توجه به مقالات جدید و پاسخهای داده شده توسط معتقدین به این نظریه باید روزآمدسازی جدیدی بر این کار انجام شود و موضوع حاکمیت و ولایت سیاسی هم که جزو مقامات امامان است باید اضافه شد.
در ادامه نشست، دبیرعلمی حجه الاسلام موسی اسفندیاری با توجه به محدویت زمانی نشست، نوبت سوم و آخر مولف را اعلام کرده و از آقای دکتر سلیمانیان دعوت کردند تا مطالب خود را جمع بندی نمایند.
دکتر سلیمانیان به عنوان جمع بندی نقد روش آقای مدرسی طباطبایی در کتاب مکتب در فرآیند تکامل و نظریه علمای ابرار موارد زیر را متذکر شدند:
- محدود سازی محدوده ی ویژگیهای امامان توسط آقای مدرسی با آنچه ادعای ایشان در مورد مقامات امامان به عنوان حجت منصوب خدا تناسب و همخوانی ندارد.
- ادعای آقای مدرسی در مورد کتاب کافی این است که این کتاب نزد قدما معتبر نبوده لذا در این کتاب با روش قدما که وثوق خبری است به نقد دیدگاه ایشان پرداخته شد. علاوه بر اینکه آقای مدرسی با نقل کلام محدث بحرانی در اعتراض به ۹۰۰۰ حدیث کافی قصد دارد مبنای خود را قوت بخشد ولی با مراجعه به کتاب خود مرحوم محدث بحرانی چنین برداشتی از کلام ایشان نمی شود بلکه تصریح کلام مرحوم بحرانی است که بر مبنای رجالی متاخرین مبنی بر وثوق مخبری این روایات تضعیف می شوند نه بر مبنای رجالی متقدمین مبنی بر وثوق خبری.
با اتمام جمع بندی مولف کتاب دکتر سلیمانیان، دبیر نشست از آقای حسینی زاده ناقد کتاب دعوت کردند تا در نوبت جمع بندی خود نکات مورد نظرشان را بیان کنند. ناقد محترم در جمع بندی ضمن تاکید بر روزآمدسازی کتاب و انجام ویرایش جدید، اضافه کردن پژوهشهای جدید و رعایت نکات بیان شده در نقد ساختاری را تاکید مجدد کردند.
جمع بندی نکات مطروحه از سوی ناقد و مولف از سوی دبیر علمی نشست خاتمه بخش این کرسی علمی ترویجی بود.
