به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، نشست علمی نقد کتاب “بنیاد تفکر سلفی” با حضور ناقدین حجت الاسلام دکتر سیدمهدی علیزاده موسوی و حجت الاسلام دکتر محمدصفر جبرئیلی و نویسنده کتاب حجت الاسلام آقای محمدباقر پورامینی از سوی انجمن کلام اسلامی حوزه و با همکاری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تاریخ ۱۹ اردیبهشت ۹۷ در سالن کنفرانس انجمن های علمی حوزه برگزار شد.
در ابتدای این نشست حجت الاسلام محمدباقر پورامینی با اشاره به تالیف کتاب گفت: این کتاب به بیان سابقه سلفی گری و ریشه آن در اهل حدیث و نیز حشویه دارد. ظهور و ادامه سلفی گری در قرون اخیر در قالب اندیشه های ابن تیمیه ضرورت تالیف این کتاب را فراهم آورده است.
وی افزود: ناهمگونی، تضادها و تهافت اندیشه های مدعیان سلف سبب شد تا رویکرد و منهج کتاب بر محوریت ابن تیمیه بنا نهاده شود.
ایشان اظهار داشت: این کتاب در سه بخش اصلی تدوین شده است که شامل: نظام معرفتی، نظام اعتقادی و اصول رفتاری می باشد، که البته در پایان کتاب یک بخش بدیع با عنوان آینده مکتب سلفی به آن اضافه شده است. این اثر در شش فصل تالیف گردیده که به بدین ترتیت است:
فصل اول: کلیات
فصل دوم: جریان‌شناسی مکتب سلفی
فصل سوم: نظام معرفتی مکتب سلفی
فصل چهارم: نظام اعتقادی مکتب سلفی
فصل پنجم: اصول رفتاری مکتب سلفی
فصل ششم: آینده مکتب سلفی
حجت الاسلام محمدباقر پورامینی در ادامه ابراز داشت: رویکرد اصلی کتاب، رویکرد تبیین و نقد مکتب معرفتی سلفیه و تاثیر آن در باورهای رفتاری پیروان است. مکتب سلفی، مکتبی نقلی و ضد عقل، با ترویج ظاهرگرایی است که در سوابق و آثار مکتوب و غیر مکتوب آنان قابل مشاهده است. همچنین این کتاب درصدد تفکیک اهل سنت از سلفیه و پرداختن به اختلافات آنان از منابع مختلف و وسیع می باشد.
در ادامه حجت الاسلام دکتر سیدمهدی علیزاده موسوی که به عنوان ناقد در این جلسه حضور داشت گفت: از ویژگی ها و امتیازات این کتاب، ساختارمند بودن و نیز فرمت جذاب آن است، مکان یابی به جا و شایسته مباحث، سیر منطقی و بحث های مرتب و پشت سر هم از مزایای این کتاب است. نگاه آینده پژوهی در این اثر نسبت به کارهای موجود از امتیازات شاخص این اثر است.
وی در ادامه در نقدهای وارد بر کتاب اظهار داشت: عنوان کتاب “بنیاد تفکر سلفی”، عنوان ناقص و ناکافی برای این اثر می باشد، در حقیقت عنوان بیان نمی کند که این اثر توصیف است یا نقد و یا بررسی تطبیقی؛ باید عنوان گویای این باشد که ما در این اثر، دنبال چی هستیم و چه جیزی را پیگیری و ثابت می کنیم.
ایشان افزود: در این اثر، تعریف روشن و جامعی نیز از سلفیه ارائه نشده است. در پیشینه این بحث بطور کلی عنوان شد که، دانشمندان بزرگی نقد کرده اند اما فقط به سه کار اشاره شده، در حالی که این کار باید پیشینه جامع تری ارائه بدهد. مسائل و مباحث نوآوری به غیر از مبحث آینده نگری در این کتاب به چشم نمی خورد.
دکتر علیزاده موسوی تصریح کرد: واژه «کلام» که در کتاب از آن به عنوان کلام سلفی؟ بحث می شود ایراد دارد چرا که خود سلفیه کلام را قبول ندارند و قائل به علم عقائد هستند. همچنین ماهیت سلفیه بطور دقیق تبیین نشده و معنای لغوی و اصطلاحی تقریبا خلط شده است. در این کتاب صرفا توصیفی از سلفیه آمده و ماهیت این جریان تبیین نشده است. سلفیه مدعاشان، حدیث منسوب به رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم که «خیر القرون قرنی ثم الذین یَلونهم ثم الذین یلونهم ثم یجیء اقوام تسبق شهاده احدهم یمینَه و یمینُه شهادته» است که این استناد از همه حیث قابل نقد است ولی در این کتاب به ایرادت و نقدهای این مهمترین دلیل سلفیه پرداخت نشده است.
وی افزود: اهم مذاهب کلامی در این کتاب نام برده شده و بیان شده که سلفیه از فرق کلامیه است اما چرا مکاتب کلامی مثل ماتریدیه یا خوارج چرا بیان نشده است؟ مدارس سلفیه نیز که معرفی شده اند صرفا توصیفی است اما ویژگی ها و اثر آنان بر نسل بعدی بیان نشده است. مثلا با اینکه مدرسه ابن تیمیه معرفی شده اما نقش و اثر این مدرسه بر نسل بعدی سلفیه بیان نشده است.
ایشان در ادامه اظهار داشت: در گفتاری از این کتاب به جنبش های سلفی معاصر پرداخته شده اما به حدود و ثغور و ملاک سلفی بودن این جنبش ها اشاره ای نشده است. در بعضی از بخشهای کتاب، مرز اهل سنت و سلفیه یکی دانسته شده، مانند تهمتی که در مبحث تحریف اهل تسنن و سلفیه با هم به شیعه وارد می آورند. بعضی دیدگاه های ابن تیمه از جمله نظرات او در مباحث عقل ، نسخ و … نیز بدرستی تبیین نشده است.
در ادامه این نشست، حجت الاسلام دکتر محمدصفر جبرئیلی به عنوان ناقد دیگر این کتاب گفت: با توجه به ضیق وقت از بیان امتیازات این کتاب صرف نظر می کنم ولی نکاتی را بعنوان تکمیل کننده مباحث ناقد اول مطرح است که اشاره و توضیح خواهم داد.
وی افزود: کتاب و اثر یک محقق در سال ها و نسل های آینده بعنوان یک سند باقی می ماند و مبین علمیت مولف و خالق اثر هست لذا لازم بود و انتظار داشتیم که در ثبت این اثر دقت بیشتری می شد. در نام و عناوین کتب و یا ارجاعات در بعضی صفحات اشکالات وجود دارد. مانند: ملازمه حکم عقل و حکم شرع که در حقیقت حکم عقل و سمع و یا به تعبیر محقیقن معاصر حکم عقل و نقل است و همچنین مبحث اقسام توحید، که صحیح اینست که به مراتب توحید تغییر کند. در صحت و یا تبیین بعضی ادعاهای کتاب و یا انتساب های وارده نیز نقدهایی وارد است.
حجت الاسلام پورامینی در پاسخ به برخی از اشکالات وارده گفت: این کتاب در حقیقت مدخل و درآمدی بر این بحث می باشد و البته نگاه ناقدان با توجه به پیشینه علمی و کثرت تالیفات و اشتغالشان در این مباحث، نگاه فنی و دقیق است و البته نگاه عموم خوانندگان شاید اینگونه نباشد.
وی افزود: علت تاکید بر مذهب حشویه، با توجه با نسبت این گروه با اهل حدیث است. و اینکه چرا محور ابن تیمیه قرار گرفت، بعلت تناقض و تهافت بسیار در گفتار و آثار ابن تیمیه است.
ایشان در پایان ضمن پاسخ به سوالات سایر حاضرین در جلسه اظهار داشت: البته بعضی نقدهای وارده در ویراست بعدی کتاب لحاظ و تصحیح می گردد اگرچه که با توجه به حجم کتاب، مجال بیان مبسوط بعضی مطالب که ناقدان محترم به آن اشاره کردند نبوده است.
تصاویر جلسه نقد کتاب:
