در دهمین جلسه کارگروه علم کلام، حجت الاسلام و المسلمین بستان با اشاره به تأثیر علم کلام بر مبانی و حوزه های جامعه شناسی گفت: جامعه شناسی دینی از حوزه های مطرح در علم جامعه شناسی است که تلاقی با علم کلام دارد که یکی از محورهای این حوزه، نبوت می باشد. رویکرد جامعه شناسان به تببین نبوت، نگاه دینی نیست بلکه نگاهی پزیتویستی است و به حقانیت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) کاری ندارد. در حالی که نگاه کلامی ما نسبت به نبوت و وحی، اثر خود را در جامعه شناسی خواهد داشت. در نگاه پزیتویسم، حقوق یکی از حوزه های جامعه شناسی است که متناسب با تاثیر اجتماعی و تقسیم کار شکل می گیرد. در حوزه جامعه شناسی سیاسی، مسأله امامت و نوع حکومت مطرح است. که در نگاه کلامی خاص شیعه، الگوی امامت و ولایت مطرح است که دست کم نوع خاصی از حکومت را در کنار سایر حکومت ها مطرح می کند.
حجت الاسلام و المسلمین بستان در ابتدای سخنان خود با اشاره به تأثیر علم کلام بر مبانی و حوزه های جامعه شناسی گفت: تقسیم تأثیر گذاری علم کلام بر مبانی و حوزه های جامعه شناسی، از نوع حصر منطقی نمی باشد بلکه به صورت استقرایی می شود مواردی را بیان کرد.
وی افزود: از حوزه های مطرح در علم جامعه شناسی که نقاط تلاقی با علم کلام دارد جامعه شناسی دینی است. از محورهای این حوزه می شود به بحث نبوت اشاره نمود.
ایشان ادامه داد: در رویکرد جامعه شناسان به تببین نبوت مثل ترنر که نقد و تحلیلی بر دیدگاه وبر نوشته است. نگاه ترنر به نبوت و عصر رسالت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) نگاه دینی نبوده بلکه نگاهی پزیتویستیاست تا جایی که به وبر هم انتقاد می کند. در حالی که وبر بیشتر بر اوضاع و شرایط دوران پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) پرداخته و به حقانیت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) کاری نداشته است. بنابراین اگر دیدگاه متکلم در باب نبوت را مبنای شناخت جامعه شناسی قرار دهیم بی تردید تحلیلی متفاوت از آن چه یک غربی ارائه می دهد، قابل طرح است. در حالی که نگاه کلامی ما نسبت به نبوت و وحی، اثر خود را در جامعه شناسی خواهد داشت. البته
وی تأکید کرد: همین مباحث نسبت به معجزه هم مطرح است و در جامعه شناسی غربی، تفکیکی در این میان وجود ندارد در حالی که بحث جامعه شناسی دین با علم کلام نمو دارد. درجامعه شناسی غربی، بین ملاکات معجزه و جادو و سحر فرقی نمی گذارند در حالی که با تحلیل کلامی از این تفاوت، می توان تبیین متفاوتی از معجزه و سحر ارائه داد.
حجت الاسلام بستان با برشمردن جامعه شناسی حقوق به عنوان دیگر حوزه های تأثیر گذاری علم کلام گفت: در نگاه پزیتویسم، حقوق یکی از حوزه های جامعه شناسی است که متناسب با تاثیر اجتماعی و تقسیم کار شکل می گیرد. نکته مهم آن است که خواستگاه حقوق را مثل خیلی از مسائل دیگر، جامعه می بیند و منکر وحی و معجزه می شوند.مثل دورکیم که حقوق را ساخته اجتماع و صرفا یک مقوله اجتماعی صرف می داند. از این رو جامعه شناس با بررسی عوامل و شرایط اجتماعی، حقوق را امری در حال تغییر و تحول می داند. علم کلام اسلامی می تواند با تأثیر گذاری بر این مباحث، نوع نگاه را عوض نماید البته شرایط متغییر جامعه ممکن است در نوع حقوق تأثیر بگذارد ولی در اصول تغییر ایجاد نمی کند.
عدل و نابرابری اجتماعی به عنوان تقسیمات جامعه شناسی قشربندی اجتماعی از دیگر مواردی بود که حجت الاسلام و المسلمین بستان به آن پرداخت و اظهار داشت: این بحث در طبقات اجتماعی مطرح می باشد. سابقه این بحث در تفکر مارکسیستی و اخیراً از سوی فمینست ها از زاویه نابرابری های جنسیتی مطرح شده است. مسائلی مثل شرور، تقاوت های اجتماعی مثل قدرت داشتن یا نداشتن، اینها نوعی از نگاه هایی است که قهراً تأثیر گذار بر جامعه شناسی نابرابری خواهد بود که نتایج عملی آن از دل سیاست های سوسیالیستی خواهد بود در حالی که باید به سمت برابری و یکسان سازی باشیم.
ایشان در ادامه با مطرح کردن جامعه شناسی سیاسی به عنوان یکی دیگر از حوزه های تأثیر گذاری علم کلام گفت: در حوزه جامعه شناسی سیاسی، مسأله امامت و نوع حکومت مطرح است. در نگاه کلامی خاص شیعه، الگوی امامت و ولایت، دست کم نوع خاصی از حکومت را در کنار سایر حکومت ها مطرح می کند.
وی افزود: مسأله مهدویت یکی از مباحث مطرح در جامعه شناسی جهانی است. آینده ای که در آن برای نظام جهانی بحث قسط و عدل تعریف می شود. نگاه کلامی ما به مهدویت، یک تأثیر خاص نسبت به جامعه شناسی مطرح می کند. بشر در طول تاریخ، نظام های مختلفی را تجربه کرده است و بهتر از این را نمی تواند تجربه نماید.
حجت الاسلام و المسلمین بستان گفت: یکی دیگر از حوزه های تأثیر گذاری علم کلام بر حوزه های جامعه شناسی، جامعه شناسی معرفتی است. در بحث تقسیم ادوار، نظریه های مختلفی مطرح می شود که یکی از معروف ترین آنها، همان نظریه کنت است که به سه مرحله ربانی، متافیزیکی و علمی تقسیم می شود. در این نوع از نگاه معرفتی، انسان ها هر یک از اتفاقات را به یکی از خدایانی که متصور بودند نسبت می دادند.
ایشان در ادامه با اشاره به جامعه شناسی خانواده به عنوان یکی دیگر از حوزه های تأثیر گذاری علم کلام اظهار داشت: در مورد خاستگاه پیدایش خانواده، برخی بر منشا زیستی تاکید می کنند و گروه دیگر، انگیزه های جنسی را عامل اصلی تشکیل خانواده می دانند. نگاه دیگری نیز وجود دارد که جنبه اجتماعی را باعث به وجود آمدن خانواده می دانند و براین ادعای خود، یافت شدن جمجمه هایی به صورت جمعی می دانند. طبق روایات، اعتقاد ما برا این است که حضرت آدم و حوا اواین نوع از بشر و از پیامبران الهی است و این با نظریه جنسیت و خانواده اصطحکاک ایجاد می کند و با یکدیگر سازگار نیست.
دهمین جلسه کارگروه علم کلام در تاریخ ۱۳۹۰/۱۲/۱۱ در سالن کنفرانس انجمن های علمی حوزه برگزار گردید.
روابط عمومی دبیرخانه انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه
