به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، سی و پنجمین نشست از مجموعه نشست های همایش ” ایمان و چالش های عصر جدید” به همت انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه و دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران و با همکاری کمیته برگزاری کرسی های آزاداندیشی حوزه های علمیه برگزار گردید.
حجت‌الاسلام والمسلمین جناب آقای دکتر محمد جواد حیدری خراسانی؛ عضو هیأت علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم، در این نشست که سه شنبه گذشته خرداد ماه ۱۴۰۰ با توجه به محدودیت های اعلام شده، بصورت مجازی برگزار گردید؛ به بیان نقطه نظرات خود پرداختند که خلاصه مطالب مطرح شده در ادامه آورده می شود:
حیات انسان اقسامی دارد که شامل حیات گیاهی ، حیات حیوانی ، حیات فکری ،و حیات معنوی می شود،منظور از حیات معنوی :تلاش و کوشش برای کسب حیات فکری عقلی ، اخلاقی و علمی و دینی است.
در آیات قرآن به حیات معنوی اشاره شده است:
مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاهً طَیِّبَهً ۖ وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ
هر کس از مرد و زن کار نیکی به شرط ایمان به خدا به جای آرد ما او را به زندگانی خوش و با سعادت زنده ابد می‌گردانیم و اجری بسیار بهتر از عمل نیکی که می‌کردند به آنان عطا می‌کنیم و اساسا فلسفه بعثت انبیا الهی هم برای احیا حیات معنوی وپیش گیری از مرگ معنوی ومسخ است
آیه ۲۴ سوره انفال می فرماید:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُمْ لِمَا یُحْیِیکُمْ ۖ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ
ای اهل ایمان، چون خدا و رسول شما را به آنچه مایه حیات ابدی شماست (یعنی ایمان) دعوت کنند اجابت کنید و بدانید که خدا در میان شخص و قلب او حایل می‌شود (و از اسرار درونی همه آگاه است) و همه به سوی او محشور خواهید شد.
و آیات دیگری مثل ۱۲۲ انعام و ۱۵۴ بقره و ۱۷۹ بقره و… به حیات معنوی اشاره شده است
در روایات ما هم اشارات فراوانی به حیات معنوی شده است از حضرت امام علی ع نقل شده:
لا حَیَاهَ إِلاَّ بِالدِّینِ وَ لاَ مَوْتَ إِلاَّ بِجُحُودِ اَلْیَقِینِ فَاشْرَبُوا اَلْعَذْبَ اَلْفُرَاتَ یُنَبِّهْکُمْ مِنْ نَوْمَهِ اَلسُّبَاتِ وَ إِیَّاکُمْ وَ اَلسَّمَائِمَ اَلْمُهْلِکَاتِ.
زندگانى و حیات نخواهد بود جز بوسیلۀ دین، و مرگ و نابودى نیست جز بسبب انکار یقین،پس از آب شیرین گوارا(یعنى ایمان و عقیدۀ نیکو که همانند آب گواراى زندگانى است)بیاشامید،تا شما را از خواب(گران)غفلت و آسایش بیدار کند،و بپرهیزید از زهرهاى کشنده(آراء و مذاهب فاسده).
روایاتی مانند :
التوحید حیاه النفس العلم اصل کل خیر والجهل اصل کل شر
العلم اساس الحیاه
،اکتسبوا العلم یکسبکم الحیاه ،و…
در فرهنگ تربیتی اسلام ، زنده حقیقی کسی است که حیات معنوی و حقیقی داشته باشد و بدون حیات معنوی انسان مرده ای بیش نیست و دچار مسخ می شود و تا سر حد انحطاط از درجات عالی انسانی واز دست دادن روح انسانیت و سقوط از کمالات اخلاقی و الهی پیش می رود و خودکشی معنوی با انجام گناهان و احراز صفات حیوانی مانند ،شهوت و غضب و مانند آن تحقق پیدا می کند
راه تحصیل حیات معنوی چیست؟
یک راه علمی دارد: تفکر و اندیشه در فضایل وکمالات نفسانی و اهمیت دادن به این صفات و مطالعه در آثار وسیره عملی انسان هایی که قهرمان حیات معنوی بوده اند مانند حضرات اهل بیت علیهم السلام وسلمان فارسی و راه عملی هم دارد که عبارت است از کسب ولایت و اطاعت از خداوند و معصومان سلام الله علیهم به ویژه حضرات اهل بیت علیهم السلام ،عبودیت و بندگی نسبت به اوامر و نواهی خدا و رسول اکرم ، کسب علم و توحید و معرفت ، کسب عملی فضائل اخلاقی ، سحر خیزی و نماز شب جهاد در خدا و شهادت طلبی و مبارزه با رزایل اخلاقی
راهکار های تقویت ایمان و باور های دینی چیست؟
افکار و عقاید سازنده اعمال و رفتار انسان است ، به گونه ای که گفته اند فاصله بین کفر و ایمان نیست مگر فرایند عملکرد ما
عملکرد ما باعث ایمان و کفر می شود و خاستگاه و ریشه نگرش های انسان همان عقاید اوست ، به تعبیر دیگر رفتار هرکسی با جهان بینی او ارتباط مستقیم و تنگاتنگ دارد ، کسی که ظاهراً به خدا و معاد و بعثت ایمان دارد ولی هنجار شکنی می کند در حقیقت باوری به آخرت و پاسخ گویی بعد از مرگ ندارد اگر امروزه می بینیم سست کردن باور های دینی در دستور کار نظام استکباری جهان قرار گرفته است و هزینه های کلان را برای تضعیف باور های دینی مردم به ویژه جوان ها می کنند چون می دانند که تنها عاملی که می تواند انسان را از اسیب های اجتماعی و آلودگی ها نجات دهد و مصونیت بخشد ایمان و باور های دینی است
بر انیم تا راهکار های تحکیم ایمان و تقویت باور های دینی را با بهره گیری از قرآن کریم و احادیث اهل بیت مطرح کنیم:
یک . بهره مندی از علوم و معارف دینی
شما می دانید ایمان عملی ثمره ایمان نظری و میوه شناخت و آگاهی از حقیقت است
منشا اصلی ایمان معرفت و آگاهی است و به همین جهت تمام فقیهان امامیه معتقد هستند تقلید در اصول دین جایز نیست و انسان باید با معرفت و تحقیق و تفکر عمیق به بررسی اصول دین بپردازد تا یقین پیدا کند و تمام عقاید خودش را انسان در عرصه ایمان باید مستدل کند ،حتی در روایتی می خوانیم حضرت رسول گرامی اسلام که
أُفٍّ لِکُلِّ مُسْلِمٍ لاَ یَجْعَلُ فِی کُلِّ جُمْعَهٍ یَوْماً یَتَفَقَّهُ فِیهِ أَمْرَ دِینِهِ وَ یَسْأَلُ عَنْ دِینِهِ وَ رَوَى بَعْضٌ أُفٍّ لِکُلِّ رَجُلٍ مُسْلِمٍ.
وای بر خر مسلمانی که در هر هفته ای روزی را برای نفقه و تفکر عمیق در دین داری خودش قرار ندهد
حضرت علی ع هم فرموند
یا مَعْشَرَ الْفِتْیانِ، حَصِّنوا اَعْراضَکُمْ بِالاَْدَبِ وَ دینَـکُمْ بِالْعِلْمِ؛
اى جوانان! آبرویتان را با ادب و دینتان را با دانش حفظ کنید.
عَلِّموا صِبیانَکُم مِن عِلمنا ما یَنفَعُهُم اللّه ُ بهِ؛ لا تَغلِبُ علَیهم المُرْجِئهُ بِرَأیِها .حدیث
امام على علیه السلام : از دانش ما به کودکان خود چیزى بیاموزید که خداوند به واسطه آن سودشان بخشد ؛ [فرقه ]مرجئه با آراى خود بر آنان چیره نشوند.
دومین عامل که به عنوان راهکار تربیت باور های ایمانی و دینی مطرح می کنیم عمل به دستور های الهی است
ارتقا بینش و باور های دینی در گرو عمل به دستور های خداوند این
مَنْ عَمِلَ بِمَا یعْلَمُ عَلَّمَهُ اللَّهُ مَا لَمْ یعْلَم
هر کس عمل کند به آن چه می داند، خداوند به او می آموزد آن چه نمی داند.»
وابستگی ها و راهکار های عملی که به تقویت باور ها می انجامد به صورت فهرست بار عبارت اند از رهایی از وابستگی ها و ترک گناه ، محبت به اهل بیت و ارتباط خاص با ایشان به ویژه امام عصر ع ، روش الگویی موثر ترین راه و روش تقویت ایمان و دین باوری و باور های دینی برای دانشجویان ما روش الگویی است منظور ما از الگو نمونه عینی و مشهود یک فکر و عمل در ابعاد گوناگون است که برای رسیدن به کمال پیروی می شود ،قران کریم به روش الگویی اشاره می کند و پیامبر اکرم را به یاد آوری الگو دعوت می کند
وَاذْکُرْ عِبَادَنَا إِبْرَاهِیمَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ أُولِی الْأَیْدِی وَالْأَبْصَارِ
و باز یاد کن از بندگان خاص ما ابراهیم و اسحاق و یعقوب که همه (در انجام رسالت) صاحب اقتدار و بصیرت بودند.
لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللَّهِ أُسوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَن کانَ یَرجُو اللَّهَ وَالیَومَ الآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثیرًا﴿۲۱﴾
مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند. انسان ها در سراسر عمرشان با مشاهده اعمال و رفتار های دیگران و با شناخت قهرمان های ایمان می توانند از روش الگویی بهره برداری کنند بر این اساس پدران مادران و مربیان نخستین سرمشق های فرزندان به حساب می آیند
چون کودکان به دلایل مثل شبکه نیاز ها و مراقبت های گوناگون به والدین بستگی دارند و وابستگی باعث می شود آنها را به عنوان سرمشق انتخاب کنند، شما ببینید کودکانی که با پدر ها و مادران معقول و اهل سیر و سلوک سر وکار دارند یعنی پدران ومادرانی که توحید محورند و طرح و برنامه ومدیریت ویژه دارند و اهل نظم و انضباط در مسائل علمی پژوهشی و اجرایی هستند و مسایل اعتقادی و ارزشی را در خانواده خویش پیاده می کنند پیوسته در حال یادگیری وپیشرفت و تجربه مسائل و توسعه و تعمیق در باورها وانجام تکالیف خویشند همسویی با گفتار و رفتار هم بسیار موثر است برای راهکار تقویت باور های دینی که در روانشناسی هم به آن اشاره شده است بخش بسیاری از یادگیری انسان از راه چشم صورت میگیرد ، فاصله و تضاد قول و فکر وعملکرد اولیا ومربیان نسل جوان را تخریب می کند آنجاست که قرآن می فرماید
أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ
لجاجت وعدم استماع سخت اولیا حق و مشاهده نفاق و دورویی و جهل و شهوت رانی، شرک و بت پرستی و ترک امر به معروف و نهی از منکر و اوهام گرایی از موجبات مرگ معنوی است مفاسدی که در اثر غفلت از حیات معنوی و در نتیجه مرگ معنوی نصیب انسان می شود عبارت اند از :
شهوت رانی قتل و جنایت، فساد و فتنه افکنی ،عذاب در دنیا و آخرت ، آزار مردم ، رسوایی در دنیا و آخرت و محرومیت از درجات عالی انسانی ،و محشور شدن انسان با بدترین انسان ها راه معالجه مرگ معنوی و ضعف عقاید عبارت اند از:
۱راهکار های علمی حیات معنوی
۲راهکار عملی حیات معنوی
راهکار علمی مطالعه آیات قرآن ، آشنایی با قهرمان های حیات معنوی ،مطالعه انسان های حیوان صفت و انسان های که دچار مرگ معنوی شدند ، و…
راهکار عملی:
تربیت خود ، مهندسی شخصیت ، شکوفا نمودن استعداد های درونی از طریق مطالعات و مطالعات عملی با قهرمان های ایمان، انسان های مومن و همچنین دورزی از رذایل اخلاقی ، زهد و قناعت ، اطاعت از اوامر و نواهی ، توحید محوری ، دوری از نفاق و کفر و شرک ، و همچنین انس با قرآن و تدبر در قرآن کریم ، وارتباط با ذکر های وارده به ویژه ذکر یا حی یا قیوم ، توسل و ارتباط ویژه با امام عصر و همراهی و همدردی با آن حضرت از طریق دعای ندبه ، زیارت جامعه و عاشورا و….
در بخش پایانی پاسخ به این سوال نیز مهم است که
فاصله بین” ایمان وکُفر” چقدر است؟ :
ایمان وکُفر ،دومقوله جدا ودرعین حال ،مرتبطِ با یگدیگر اند، بگونه ای که هردو ازمقوله
” اعتقاد وباور” هستند، یعنی یکی درمقام” اثبات” است ودیگری درمقامِ ” نفی” ، البتّه موضوع
ومتعلَّقِ هردو ” متافیزیک” است،ولی محتوا، سوگیری وجهت گیری شان، متفاوت است در روایتی
امام صادق ع، می فرماید :
” لَیسَ بَینَ الاِیمَانِ وَالکُفرِ ، اِلَّا قِلَّهُ العَقلِ…” اصول کافی ج۱ص۳۲و۳۳.
میان ” ایمان وکُفر” ، فاصله ای ، جز ” کَم عقلی” ومرگ معنوی نیست. یعنی جریان وفرایند عقل موجب حیات یا ممات معنوی می گردد، بگونه ای که با فراز ونشیبِ آن، ایمان وکُفر، رقَم می خورد
