به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه، حجت الاسلام دکتر محمدحسن قدردان قراملکی در سومین روز از دومین دوره مدرسه تابستانی کلام امامیه که در روز پنج شنبه ۲۸ مرداد در مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان که به همت انجمن کلام حوزه – دفتر اصفهان برگزار گردید به بررسی علم امام از منظر متکلمان و فیلسوفان پرداخت.
حجت الاسلام دکتر محمدحسن قدردان قراملکی عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تبیین علم خاص امام از منظر فلسفه و کلام اسلامی گفت: مقصود از علم امام، علم خاص امام است نه علم عادی چون روشن است که امام علم از طریق اسباب عادی مثل سایر انسانها دارد. پس صحبت بر سر آنست که آیا امام از طریق الهام، علم لدنی، وراثت از نبی یا از طریق امامت علم خاصی دارد یا نه؟
وی ادامه داد: آنچه در تبیین علم خاص امام بیشتر مد نظر و مهم است، مضاف الیه و رکن دوم در عبارت «علم امام» است. گاهی ما درباره علم خدا بحث می کنیم یعنی علم خدا چگونه به جهان هستی تعلق می گیرد؟ و گاهی هم درباره علم جمادات صحبت می کنیم گاهی هم درباره علم انسان های عادی سخن می گوییم اما بحث اصلی درباره علم امام است. بنابراین برای اینکه بخواهیم بدانیم علم امام چگونه است آیا علم او مطلق یا مقید است ؟ بسیار مهم است که خود امام را بشناسیم و ویژگی های او را بدانیم. یعنی باید بدانیم، مقصود از امامت همان تئوری خلافت اهل سنت است یا آن مقامی که در قرآن ذکر شده و بالاتر از نبوت است؟
حجت الاسلام قراملکی افزود: در توصیف حقیقت امامت و ویژگی های آن مهمترین مطلب جایگاه امام در عالم هستی است که ما از آن به عنوان مبانی هستی شناختی علم امام یاد می کنیم.
وی در ادامه به جایگاه ائمه در عالم هستی از نگاه روایات پرداخت و گفت: نور اهل بیت علیهم السلام اولین مخلوق یا اولین تجلی در عالم هستی است. در روایات ما چنین آمده که اول ما خلق الله نوری و نور علی. بنابراین نور اهل بیت مباشرتا توسط خداوند خلق شده و این اولین بودن نسبت به همه مخلوقات حتی عالم عقول، انوار و ملائکه است. از این رو رتبه این بزرگوران از سایر مخلوقات اشرف است و رتبه وجودی آنان بلافاصله بعد از خداوند بوده به گونه ای که ایشان هستند که با مقام الوهی و اسماء و صفات خدا مواجهه دارند. به همین سبب وجود نورانی اهلبیت ما فوق سایر مخلوقات و واسطه فیض خواهد بود همچنان که در روایات آمده است نحن صنائع الله و الخلق صنائع لنا. مطابق بر این مبنا وجود سایر مخلوقات از نور آنان تشأن یافته است و آنان به گونه ای در حکم علت فاعلی و مفیضه سایر مخلوقاتند.
عضو هیأت مدیره انجمن کلام اسلامی حوزه، دومین مبنای هستی شناختی علم امام را جمع همه عوالم هستی در ذات حق تعالی دانست و گفت: حقیقت عالم ماده در عالم مثال و حقیقت عالم مثال در عالم عقول وجود دارد و عالم عقول هم در ذات حق تعالی موجود است و لذا در ذات خداوند که علت همه هستی است، علم به همه حوادث حتی وقایع آینده وجود دارد چرا که در ذات او زمان معنا ندارد.
وی در ادامه بر پایه ی این دو مبنا به تببین علم امام پرداخته و افزود: از آنجا که وجود نوری اهل بیت علیهم السلام در حکم علت فاعلی برای خلق سایر مخلوقاتند و رتبه آنان بر همه مخلوقات مقدم است، پس بایستی به همه مادون خود علم داشته باشند زیرا ممکن نیست که علت به معلول خود علم نداشته باشد.
ایشان اظهار داشت: وجود عنصری امام در این دنیا وقتی از طریق تزکیه و تهذیب به وجود نوری آنان در عوالم بالاتر متصل می شود و یا به تعبیر دیگر چنانچه وجود دنیایی پیامبر به وجود نورانی آن حضرت که در عرفان حقیقت محمدیه نام گرفته است، متصل می گردد، آنان به همه عالم علم و التفات می یابند چون وجود نورانی آنان در حکم علت سایر مخلوقات است. از سوی دیگر امام به صورت بالقوه و شأنی به همه هستی علم دارد و با ادنی توجه به نور خود در عوالم بالاتر علم آنان به فعلیت می رسد و در روایات هم داریم که اذا شاؤوا علموا بنابراین علم شأنی امام با شاء آنان به علم فعلی تبدیل می شود.
دکتر قراملکی در پایان افزود: این مبانی به عنوان مبانی مهمی است که در متون دینی ما ذکر شده و فلاسفه و عرفا از آن استفاده کرده و برپایه آن نظریات خود را طراحی کرده اند. البته برخی متکلمان ما نظیر سید مرتضی و شیخ مفید با علم مطلق امامان مخالف بوده اند که این به نقص دانش کلام در گذشته باز می گردد و اینکه متکلمان پیشین به برخی نکات روایی و فلسفی توجه کافی نداشته اند اما دانش کلام پس از خواجه اکنون به سمت تکامل و بالندگی رفته است و این مسأله موجب شد تا نکاتی که پیش از این مورد توجه قرار نگرفته است با ورود فلسفه و حتی عرفان مورد توجه جدی تر قرار گرفته و تبیین عقلانی بشود.
لازم به ذکر است دومین دوره مدرسه تابستانی کلام امامیه با موضوع تبیین ابعاد نظریه امامت در روزهای ۲۶ تا ۲۸ مرداد سال ۹۵ با حضور جمعی از اساتید برجسته کلام از جمله حجج اسلام آقایان دکتر برنجکار، سبحانی، قاضی زاده، خسروپناه، قدردان قراملکی، صفری فروشانی، نصیری و … به مدت سه روز از سوی انجمن کلام اسلامی حوزه در مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان برگزار می شود.
