به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول رضوی در دومین نشست علمی از سلسله جلسات و نشست های هفتگی “دین و چالش های روز” از فصل دوم به تبیین موضوع دین و چالش باستان گرایی پرداخت.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول رضوی، در تعریف باستان گرایی گفت: باستان در لغت یعنی قدیمی و کهنه و گاهی به گذشته هم باستان گفته می شود و در اصطلاح ،ترکیب واژه « باستان گرایی» را به گرایش و ستایش گذشته ،همراه با تلاش برای حفظ هر آنچه که کهن به حساب میآیداطلاق می کنند؛ این امر گاهی با بازیابی و بازسازی آنچه که از بین رفته است همراه می شود.
وی افزود: براساس تعریف یاد شده انسان باستان گرا بدون تکیه بر استدلال های عقلی، باورها، آیینها و قوانین اجتماعی، سیاسی و فرهنگی گذشته را بهترین دانسته، آنها را حفظ می کند.
ایشان اظهار داشت: باستان گرایی زمانی با دین دچار چالش می شود که آموزه های دین را به صرف کهن نبودن قبول نکرده و اصرار بر قوانین و باورهای کهن و پیشین به صرف باستانی بودن کند و برای اثبات حق بودن آنها به جای مستندات عقلی به رفتار پدران، نیاکان و گذشتگان استناد ورزد.
استاد رضوی در مورد پیشینه و ریشه های باستان گرایی در فلات ایران گفت: بخش بزرگی از این فلات در دوره خلفای اول و دوم فتح شد و این فتوحات در دوره خلفای بنی امیه نیز استمرار یافت. متاسفانه خلفای یاد شده به جای تبلیغ اسلام راستین ضمن این که به توسعه سیاسی و جغرافیایی بسنده کردند با تقسیم مسلمانان به دو طبقه شهروند درجه یک و درجه دو یا شهروندان عرب و موالی، بنیاد تبعیض های نژادی و در پی آن فخر فروشی به نیاکان را نیز بنا نهادند و تقابل بین عرب و موالی را به تقابل گذشته مسلمانان ایرانی با حال آنان تبدیل کردند.
وی افزود: اگر اسلام راستین وارد ایران می شد و فرصت ترویج آموزه های اسلامی به خوبی ایجاد می شد شاید ما چالشی به نام باستان گرایی نداشتیم.
ایشان اظهار داشت: متاسفانه افرادی اسلام را وارد ایران کردند که به نژادپرستی باور داشتند و ایرانیان را شهروند درجه دو و موالی نامیدند. این تبعیض و بی عدالتی سبب شد که عده ای در برابر اسلامی که خلافت اموی مبلغ آن بود جبهه گیری کرده و به دوران قبل از اسلام متمایل شوند.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول رضوی در ادامه گفت: اولین دولتی که در ایران بعد از ساسانی باستان گرایی را به صورت سیستماتیک آغاز کرد دولت سامانیان بود. سامانیان دولت نوپدیدی بودند که گرچه به ظاهر از خلافت عباسی تبعیت می کردند ولی به فکر استقلال و تحکیم پایه های قدرت خویش بودند. از این رو به فکر تأسیس دولت- ملتی افتادندکه جدا از امت مسلمانان باشد. دولت- ملت نیاز به زبان مشترک، فرهنگ مشترک، آیین مشترک دارد. بنابراین آنها به این فکر افتادند که با بازسازی فرهنگی پیش از اسلام این دولت -ملت جدید را ایجاد کنند. لذا شروع به تبلیغ و توسعه زبان فارسی کرده و تلاش کردند فرهنگ قبل از اسلام که امروزه بدان فرهنگ ایران باستان گفته می شود را احیا کنند.
ایشان در ادامه گفت: دومین دولتی که راه احیاء باستان را ادامه داد غزنویان بودند. محمود غزنوی با اینکه خودش و همه ارکان حکومتش ترک بودند ولی برای ایجاد یک سد در برابر خلافت عباسی به ترویج زبان فارسی و فرهنگ باستان ساسانیان پرداخت. تا علاوه بر مرزهای نظامی، مرزهای فرهنگی سرزمین حکمرانی خود را نیز تحکیم بخشد. این نوع از باستان گرایی کم و بیش از سوی سایر دولت های حاکم در فلات ایران ادامه داشت تا این که در دوره قاجار عامل جدیدی نیز بر عوامل گرایش به احیای باستان افزوده شد.
وی افزود: در دوره قاجار جنگ های روس و ایران باعث شد عده ای این سوال را مطرح کنند که چرا ما ضعیف و آن ها قوی هستند. در پاسخ به این پرسش عده ای تحصیل کرده فرنگ رفته، دلیل پیشرفت غرب را کنار گذاشتن دین و بازگشتن به دوره باستان معرفی کردند و همین نسخه را برای پیشرفت ایران پیچیدند.
استاد رضوی اظهار داشت: نتیجه روحیه باستان گرایی عصر قاجار روی کار آمدن سلسله پهلوی بود و این دولت نوپدید با سوء استفاده از همین روحیه، دوباره بحث دولت- ملت را پیش کشید. بدین معنی که مدیران دولت رضا خان تصمیم گرفتند برای جدا کردن مسلمانان ایران از سایر مسلمانان علاوه بر مرزهای سیاسی از مرزهای فرهنگی، تمدنی و تاریخی نیز بهره ببرند. پس دوباره باستان گرایی را توسعه داده و آن را به حد باستان پرستی رساندند و چنین گرایشی را تنها راه نجات ایران معرفی کرده و چالش بین ایران اسلامی و ایران باستان را ایجاد کردند و تلاش نمودند دین و باستان را در مخالفت دائمی با همدیگر نشان دهند.
استاد رضوی در پایان مهم ترین راهکار در مواجهه با باستان گرایی را عقل گرایی دانست و تاکید کرد: همه انسان ها یک شاخصی برای سنجش حق و باطل و درست و غلط دارند و آن عقل است. بنابراین باید با معیار عقل سراغ فرهنگ گذشته خودمان برویم و هر چیزی که با عقل سازگار است بپذیریم و هر آن چه مخالف باعقل است را کنار بگذاریم. در این صورت مشاهده خواهیم کرد که نه تنها بین دین و باستان گرایی چالشی وجود ندارد بلکه این دو تعاملی سازنده و کامل با هم دارند.
لازم به ذکر است نشست علمی “دین و چالش باستان گرایی”دومین نشست از سلسله جلسات و نشست های “دین و چالش های روز” ویژه “چهارشنبه های اعتقادی” از فصل دوم از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث، انجمن کلام اسلامی حوزه، مرکز آموزش های کاربردی دفتر تبلیغات اسلامی قم، مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی، کانون خادمیاران رضوی استان قم و موسسه حکمت با ارائه و سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر رسول رضوی، استاد دانشگاه قرآن و حدیث در روز چهارشنبه ۲ آبان ماه ۱۴۰۳ از ساعت ۲۱ تا ۲۲ به صورت وبیناری برگزار شد.
