گروه : اخبار » اطلاعیه ها
ساعت : ۱۹:۵۱
شناسه : 2717
تاریخ : ۲۲ آذر ۱۴۰۲
پنجمین نشست “دین و چالش های روز” ویژه برنامه “چهارشنبه های اعتقادی” با موضوع “تأثیر مبانی اندیشه مدرن بر جامعه اسلامی ایران و راه کارهای برون رفت از آن” با ارائه حجت الاسلام دکتر سیدمهدی علیزاده موسوی برگزار گردید. پنجمین نشست “دین و چالش های روز” ویژه برنامه “چهارشنبه های اعتقادی” با موضوع “تأثیر مبانی اندیشه مدرن بر جامعه اسلامی ایران و راه کارهای برون رفت از آن” با ارائه حجت الاسلام دکتر سیدمهدی علیزاده موسوی برگزار گردید.

به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، پنجمین نشست از سلسله نشست های “دین و چالش های روز” با موضوع ” تاثیر مبانی اندیشه مدرن بر جامعه اسلامی ایران و راه کار های برون رفت از آن” با حضور حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید مهدی علیزاده موسوی برگزار گردید.🔷 حجت الاسلام و المسلمین […]

به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، پنجمین نشست از سلسله نشست های “دین و چالش های روز” با موضوع ” تاثیر مبانی اندیشه مدرن بر جامعه اسلامی ایران و راه کار های برون رفت از آن” با حضور حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید مهدی علیزاده موسوی برگزار گردید.
🔷 حجت الاسلام و المسلمین دکتر علیزاده موسوی، نماینده دفتر مقام معظم رهبری در بنگلادش، ابتدا به ابعاد فرهنگی مبانی فکری غربی که در کشور های اسلامی هم نفوذ نموده است پرداختند. اومانیسم، عقل گرایی خود بنیاد، اصالت قدرت و نگاه کمیت گرایی به جای نگاه کیفیت گرایی، به عنوان ابعاد فرهنگی مبانی فکری غربی به تحلیل و بررسی آن پرداخته شد.

🔶 عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در ادامه به بررسی آسیب های وارده توسط این مبانی بر فرهنگ غرب و جامعه ایران پرداختند.
ایشان با بیان اینکه آتاتورک در ترکیه و رضا خان در ایران، مدرنیته را تنها راه نجات انسان می دانستند، به نقد این مبنا پرداخته و آسیب های آن را برشمردند.

🔷 رئیس موسسه مطالعات و آموزش های تطبیقی احسن در قسمت پایانی نشست، راه کار های مقابله با آسیب های فرهنگی مبانی فکری غربی را بیان نمودند. برای مقابله با عقل گرایی خود بنیاد بیان کردند که باید جایگاه وحی و سنت به درستی تبیین گردد

به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، سلسله نشست های دین و چالش های روز از سوی انجمن کلام اسلامی حوزه، با همکاری پژوهشگاه قرآن و حدیث و مرکز آموزش های کاربردی دفتر تبلیغات اسلامی قم به صورت هفتگی برگزار می‌شود.

پنجمین جلسه از این سلسه نشست ها با موضوع «تأثیر مبانی اندیشه مدرن بر جامعه اسلامی ایران و راه کارهای برون رفت از آن» با سخنرانی حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین دکتر «سیدمهدی علیزاده موسوی» رئیس موسسه مطالعات و آموزش های تطبیقی احسن و عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب همراه خواهد بود.

سلسله نشست های “دین و چالش های روز”

🔵 چهارشنبه های اعتقادی🔵

↙️ موضوع این هفته:
“تأثیر مبانی اندیشه مدرن بر جامعه اسلامی ایران و راه کارهای برون رفت از آن”

🔸ارائه کننده:
🎙 حجت الاسلام دکتر سیدمهدی علیزاده موسوی
(رئیس موسسه مطالعات و آموزش های تطبیقی احسن و عضو هیات علمی دانشگاه ادیان و مذاهب)

🔹دبیر علمی:
🎙 حجت الاسلام دکتر محمد رکعی
(عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث)

🗓 زمان: چهارشنبه ۲۲ آذر ماه ۱۴۰۲

🕘 ساعت: ۲۱ تا ۲۲

❇️ با ارائه #گواهی_الکترونیکی

🟣 حضور برای عموم افراد از طریق لینک زیر:👇

https://heyatonline.ir/mms/

💢 با اینترنت رایگان 💢

پنجمین نشست "دین و چالش های روز" ویژه برنامه "چهارشنبه های اعتقادی" با موضوع "تأثیر مبانی اندیشه مدرن بر جامعه اسلامی ایران و راه کارهای برون رفت از آن" با ارائه حجت الاسلام دکتر سیدمهدی علیزاده موسوی 
انجمن کلام اسلامی حوزه

به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، نشست علمی “روش های طراحی و گسترش شبهات دینی در جامعه”  با طرح سوال “مؤلفه های فکری و چرایی تأثیرگذاری شبهات و روش های پاسخگویی مناسب به آن ها کدام است؟”چهارمین نشست از سلسله جلسات و نشست های “دین و چالش های روز”  ویژه “گفتگوی اعتقادی“با ارائه و سخنرانی حجت الاسلام دکتر سیدهاشم جزی، استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب و با دبیری حجت الاسلام دکتر محمد رکعی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث در روز چهارشنبه ۱۵ آذر ماه ۱۴۰۲ از ساعت ۲۱ تا ۲۲ به صورت وبیناری برگزار شد.

حجت الاسلام دکتر سید حسن هاشمی در ابتدای نشست در مقدمه ای در تبیین گام­ های پاسخگویی به شبهات دینی گفت: گام اول برای پاسخگویی متناسب به یک شبهه چگونگی مواجهه با شبهات و شناخت شبهه است. در گام دوم باید شبهه مورد تحلیل قرار گیرد. در این گام باید تحلیل کنیم که ادعای شبهه چیست و چگونه دستگاه استدلالی خود را شکل می ­دهد. در گام سوم باید به دنبال پاسخ یابی باشیم و گام چهارم ارائه پاسخ­ های متناسب با مولفه ­های فکری شبهه و نقد گفتمان شبهه است.

ایشان در ادامه افزود: ما در عصری زندگی می­ کنیم که به دلیل توسعه رسانه­ ها و به ویژه شبکه های مجازی تبادل اطلاعات بسیار گسترش یافته و ما همواره در معرض اطلاعات و اخبار هستیم. جریان ­های فکری ضد دین از این فرصت نهایت استفاده را برای القای شبهات به کار می ­برند.

استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب در تحلیل چالش های اعتقادی و جریان­ های فکری ضد دین اظهار داشت: این جریان ­ها شبیه به کشوری می باشد که دارای مرزهای متعدد است. جنبش ­های نوظهور و جریا ن­های فکری برای خود مولفه ­هایی دارند که مرزهای آن­ها از یکدیگر متمایز می­ کند.

وی افزود: جریان­ های فکری مثل فمنیسم، آتئیسم، یهودیت و مسیحیت تبشیری هر یک مرزهایی دارند و از نوعی قانون اساسی نیز برخوردارند. مرزهای این جریان­ ها از یکدیگر متمایز هستند و باید در هر جریان این مرزها شناسایی شوند. برای نمونه جریان الحاد مرز خود را مخالفت با دین به روش علمی و دانشی قرار داده است.

ایشان در ادامه گفت: همچنین جریان­ های فکری شخصیت های ممتازی دارند که شاخص آن جریان به شمار می ­روند. برای مثال در روان­شناسی زیگموند فروید به عنوان شخصیت بارز و ممتاز این دانش با اینکه یهودی الاصل است اما نظریه فکری خود را بر خداناباوری بنیان گذاشته و نظریات او در دانشگاه ­ها تدریس می ­شود.

حجت الاسلام دکتر سیدحسن هاشمی ابراز داشت: در دانش جامعه شناسی نظریه های علمی بر انسان محوری پایه­ گذاری شده، در حالی که قرآن محوریت را بر خداوند و رابطه انسان با خداوند بنیان گذاشته است. اگر به این مرزها و گفتمان ها توجه نشود ریزش اعتقادی برای بخشی از جامعه رخ خواهد داد.

وی در بیان روش­ های جریان های فکری ضد دین به ایجاد گفتمان جذاب در جذب مخاطب اشاره کرد و گفت: جریان­ هایی که شبهات دینی را گسترش می­ دهند برای آنکه افراد بیشتری را جذب کنند معمولاً گفتمان جذابی را تولید می­ کنند. همیشه یک فرصت طلبی ویژه ­ای نیز در این جریان­ ها وجود دارد که با استفاده از آن و ایجاد گفتمان جذاب چالش­ ها ایجاد می­ شوند.

ایشان در ادامه تأکید کرد: در این گفتمان ها تعریف ها تغییر می­ کند. برای مثال جریان الحاد برای حمله به دین زبان و گفتمان خود را علم و دانش قرار می ­دهد یا جهل و خرافات را به عنوان وسیله حمله به مراسم و مناسک دینی انتخاب می­ کند. این چنین باعث می­ شود دین دچار چالش شود و دینداران دچار این وسوسه شوند که آیا مراسم و مناسک خود را تغییر دهند تا آن­ها مدرن و جدید نشان داده شوند.

وی در پایان این نشست در پاسخ به این سوال که روش مقابله با شبهات دینی گوناگونی که از سوی جریان­ های فکری ضد دین ایجاد می­ شود چیست؟ اظهار داشت: ابتدا باید شبهه ای که با آن مواجه شده ایم را تحلیل و آنالیز کنیم که از چه فرمولی استفاده می ­کند. سپس از روش مطالبه دلیل استفاده کنیم. قرآن کریم به دفعات از روش مطالبه دلیل در نقد یک شبهه استفاده کرده است. برای مثال در پاسخ به این شبهه که یهودیان و مسحیان بهشت را منحصرا برای خود می­ دانستند قرآن درخواست دلیل می ­کند. نکته دیگر این است که در مواجهه با یک شبهه وضعیت منفعل نگیریم. بلکه همواره وضعیت در مواجهه با شبهات باید فعال باشد. در تحقیقی مشخص شده که بیش از سی و پنج روش و تکنیک های فعال و تهاجمی وجود دارد که در مقابله با شبهات باید از آن ها استفاده کرد.  

لازم به ذکر است برگزاری سلسله جلسات و نشست های “دین و چالش های روز”  هر هفته روزهای چهارشنبه از ساعت ۲۱ تا ۲۲ با ارائه و سخنرانی پژوهشگران و اساتید برجسته حوزوی و دانشگاهی از ایران و خارج از کشور به همراه پرسش و پاسخ، به صورت وبیناری با همکاری انجمن کلام اسلامی حوزه، پژوهشگاه قرآن و حدیث، کمیته مرکزی کرسی های آزاداندیشی حوزه های علمیه و مرکز آموزش های کاربردی دفتر تبلیغات اسلامی قم، برگزار می شود.

به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، روز پنج شنبه ۱۶ آذرماه نشست علمی پژوهشی، در دبیرخانه انجمن‌های علمی حوزه با ارائه سرکار خانم فاطمی استاد حوزه و دانشجوی دکتری وهابیت شناسی برگزار گردید. این ارائه با دبیری سرکار خانم دکتر زهرا دلاوری پاریزی استاد و مدیر انجمن کلام حوزه در جامعه و با حضور پژوهشگران خواهر و برادر، به صورت مجازی و حضوری برگزار گردید. در پایان جلسه شرکت کنندگان سوالات خود را مطرح و گفتگوی علمی شکل گرفت که حدود ۹۰ دقیقه به طول انجامید.

چکیده‌ای از مطالب ارائه شده در جلسه:

هیاتی یازده نفره متشکل از اساتید و دانشجویان دکتری با سابقه مطالعات ادیان و مذاهب، از سوی دانشگاه باقرالعلوم به هندوستان اعزام شدند که بنده یکی از اعضای این هیآت بودم، از مهم ترین مقاصد این سفراین بود که؛ یافته های علمی و پژوهشی در زمینه مذاهب اسلامی با مشاهدات عینی به صورت تطبیقی مورد بررسی و کندوکاو قرار گیرد. در این سفر، با اینکه از مراکز هندوها و بودایی‌ها و بهایی‌ها بازدید صورت پذیرفت و گفتگوهایی با بزرگان آنها شد. اما تمرکز هیأت علمی اعزامی بر جریانات و تفکرات سلفی، وهابی، صوفیه و اهل سنت دیوبندیه بود. اکثر منابعی که در زمینه سلفیه، وهابیت، صوفیه و اهل سنت و دیوبندیه وجود داشته و دارد برگرفته از منابع کتابخانه‌ای هست و از طریق مطالعات میدانی نوشته نشده است. بنابراین وجود چنین سفرهایی برای تکمیل و محک زدن صحت و سقم معلومات کتابخانه‌ای بسیار ضروری است.‌

هندوستان یک سوم جهان اسلام را در اختیار دارد، بررسی مسائل و تحولات مذاهب اسلامی در هندوستان با مشاهدات عینی صورت گرفته نیازها و ایده های پژوهشی فراوانی را در مسیر راهمان قرار داد که از طریق آن می‌توان با تحلیل واقعیت ها با توجه به شرایط حاکم، در بستر پژوهشهای کارشناسانه به ارائه راهکارها و راهبردهای عملیاتی پرداخت که می‌تواند در رفع چالشها و معضلات یک سوم جهان اسلام موثر افتد.

قابل توجه است؛ از آنجا که دولت حاکم هند دولتی هندو است با کوچکترین بهانه‌ای در حال برخورد با مسلمانان است. حتی کارشناسان بر این باورند که دولت آینده هند هم در دست این دولت افراطی هندو خواهد بود و آزار و اذیت ها ادامه خواهد یافت، از سوی دیگر مسلمانان جهان و از جمله مسلمانان هند ایران را حامی خویش می‎دانند. بسیار مناسب است که ما در جهت تقریب و تعامل با اهل سنت هند و رشد و شکوفایی شیعیان هند گام های موثرتری برداریم و این بستر و زمینه را همین پژوهشهای میدانی و کتابخانه ای ما خواهد ساخت.   

در ارتباط با مراکز دینی و علمی و تعامل و گفتگو با اندیشمندان و شخصیتهای علمی و مذهبی هندوستان ایده‌های پژوهشی نابی به‌دست آمد که جای خالی بسیاری از آنها در آثار و نوشته‌ها به چشم می‌خورد. چرا که برخی از واقعیتهای مذهبی هند معاصر، در یافته‌های میدانی و مشاهدات عینی، بسیار متفاوت با آن چیزی بودند که در مطالعات کتابخانه‌ای وجود داشت. به عنوان نمونه؛ تا به حال آنچه در مورد دیوبندیه از منابع کتابخانه‌ای به دست می‌آمد، جریانی سلفی افراطی بود که جایی برای تقریب و تعامل با شیعه باقی نگزارده بود. اما آن دیوبندیه‌ای که ما در دیوبند و سهارنپور مشاهده کردیم برخلاف دیوبند موجود در منابع کتابخانه ای بود، ظرفیت عظیم و گسترده‌ای برای پذیرش و تعاملات میان شیعه و دیوبندیه وجود داشت و آنها با آغوش باز خواهان ارتباطات علمی و پژوهشی بودند و حاضر بودند تمامی امکانات را برای مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای را در اختیار پژوهشگران شیعی و ایرانی قرار بدهند. نمونه‌ی دیگر اینکه؛ در هند کنونی صوفیان هندی کاملا شریعت مدار و معتقد به فضایل اهل بیت بودند، به طوریکه می‌توان به‌طور حتم بیان داشت؛ در هند اهل سنت ۱۲ امامی وجود دارد که احساس قرابت تنگاتنگی با شیعیان دارند و همین می‌تواند زمینه‌ی تقریب گرایی شیعه و اهل سنت را فراهم آورد.

توجه به ایده های پژوهشی که رهاورد سفر هند و ماحصل پژوهش میدانی در میان مذاهب اسلامی است، بی شک می تواند به بسترسازی موثری برای جذب حمایت های پژوهشی در زمینه مذاهب اسلامی بیانجامد و نیز به جهت دهی مقالات و پایان نامه‌هایی در این زمینه منجر شود.

در این نشست، حدود ۵۰ ایده پژوهشی در زمینه مذاهب اسلامی مطرح گردید. برخی از مهمترین ایده‌های پژوهشی مطرح شده در این نشست عبارتند از ؛

   تقریب گرایی در هند؛ بسترهای تقریب مذاهب اسلامی در هند، نقش تصوف هند در تقریب گرایی اهل سنت، تحلیل و بررسی نظریه امت واحده سید سلمان ندوی، نقش استعمار انگلیس بر افول اسلام گرایی در هند و … .

   مدارس دینی هند ؛ بررسی علل موفقیت و کارآمدی جامعه سید احمد در لکنهو در مقایسه با مدارس دینی شیعیان لکنهو، بررسی اقدامات و راهکارهای پیشنهادی برای بازگشت به دوران رشد و شکوفایی مراکز تبلیغی و دینی تشیع در هند، بررسی علل انشعاب دارالعلوم وقف از دارالعلوم دیوبند و … .

   مکتب و مدرسه لکنهو؛ بررسی ابعاد و زوایای مختلف مدرسه کلامی – فقهی لکنهو در گسترش تشیع، نقدهای علامه غفران مآب در مقابله با اخباری‌گری، نقدهای علامه غفران مآب در مقابله با انحرافات تصوف، تبیین روش عقلی و نقلی در آثار کلامی علامه غفران مآب، مبارزه با اسلام‌گرایی افراطی شیعه و سنی در آثار مکتوب برخاسته از مدرسه لکنهو و … .

  رابطه اهل‌سنت هندوستان با اهل‌بیت(ع)؛ چگونگی شکل‌گیری اهل سنت ۱۲ امامی در تصوف هندوستان، عوامل و زمینه‌های دلبستگی صوفیان به اهل‌بیت، تفاوت تصوف در هند و ایران در اعتقاد به اهل‌بیت علیهم السلام و  … .

  مقابله با سلفی‌گری؛ مقابله با اندیشه‌های ظاهرگرایانه و حدیث‌گرایانه سلفی در آثار علامه غفران مآب، رابطه متقابل استکبارستیزی و وهابیت‌ستیزی با تکیه بر آراء و آثار سیدسلمان ندوی، راهکارهای مقابله با اسلام وهابی سلفی در لکنهو، جریان شناسی جماعت اسلامی در هند و  … .

  کتاب‌شناسی؛ کتاب‌شناسی آثارعلامه غفران مآب در موضوعات مختلف فقهی، اصولی، عرفانی، کلامی و تفسیری؛ کتاب‌شناسی کتب علمای برجسته شیعه در مدرسه لکنهو؛ کتاب‌شناسی تفسیری شیعه و ترجمه آن به زبان انگلیسی و اردو؛ کتاب‌شناسی کتب اهل سنت در فضایل و مناقب اهل بیت در هند معاصر؛ معرفی ۳۰۰ اثر جناب آقای خسرو قاسم(استاد دانشگاه علیگر) در زمینه مناقب و فضایل اهل‌بیت در آثار اهل‌سنت، کتاب‌شناسی ۱۲ جلد کتاب نزهه‌ اثنی‌عشریه اثر میرزا محمد كامل)شهید رابع) اولین ردیه بر تحفه اثنی‌عشریه شاه عبدالعزیزدهلوی و … .

                                                                                                                  و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین

سلسله نشست های دین و چالش های روز

↙️موضوع: “روش های طراحی و گسترش شبهات دینی در جامعه

🔸ارائه کننده:
🎙 حجت الاسلام دکتر سیدهاشم جزی
(استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب )

🔹دبیر علمی:
🎙 حجت الاسلام دکتر محمد رکعی
(عضو هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث)

🗓 چهارشنبه ۱۵ آذر ماه ۱۴۰۲

ساعت ۲۱ الی ۲۲

❇️ با ارائه #گواهی_الکترونیکی

🔺پخش تمامی جلسات در بستر هیات آنلاین و گزارش آن ها در رسانه های خبری مختلف

🟣 حضور برای عموم افراد از طریق لینک👇👇👇

https://heyatonline.ir/mms/

💢 اینترنت رایگان 💢

🔵 کانال اختصاصی نشست ها جهت اخبار؛ اطلاعیه ها و سخنرانی استادان:🔻

🆔 https://eitaa.com/zist_momenane

چهارمین نشست "دین و چالش های روز" با موضوع "روش های طراحی و گسترش شبهات دینی در جامعه" با ارائه حجت الاسلام دکتر سیدهاشم جزی
انجمن کلام اسلامی حوزه

به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، انجمن کلام حوزه و انجمن ادیان و مذاهب با همکاری انجمن علمی پژوهشی کلام معاونت پژوهش جامعه الزهرا سلام الله علیها برگزار می‌کند:

“پنج‌شنبه‌های میدانی” ویژه عموم طلاب و دانش پژوهان


🖇نشست علمی پژوهشی “ایده‌ها و شکاف‌ها در پژوهش مذاهب اسلامی” برگرفته از سفرنامه پژوهشی هند


⬅️با ارائه: سرکار خانم دکتر فاطمه فاطمی، استاد و پژوهشگر حوزه و دانشگاه


🏠مکان برگزاری: جمهوری ۲، دبیرخانه انجمنهای علمی حوزه، طبقه اول

🕓زمان برگزاری: پنج‌شنبه ۱۴۰۲/۹/۱۶، ساعت ۱۶

🖇لینک ثبت نام:
https://formafzar.com/form/o1o4w

📞آیدی تماس در ایتا:
@F1694f

همزمان برنامه به صورت پخش زنده از کانال اطلاع رسانی انجمن ادیان و مذاهب حوزه پخش خواهد شد.

✅کانال اطلاع رسانی انجمن ادیان و مذاهب حوزه
https://eitaa.com/Communityinformationchannel

✅کانال انجمن کلام حوزه
https://eitaa.com/Islamic_theology

پنج شنبه های میدانی با موضوع "ایده‌ها و شکاف‌ها در پژوهش مذاهب اسلامی" توسط سرکار خانم دکتر فاطمه فاطمی
انجمن کلام اسلامی حوزه

پس از رحلت پیامبر(ص)، اتفاقات تلخی رخ داد و مسلمانان روزهای سختی را به چشم دیدند. غیر از غصب حکومت و خانه‌نشین کردن کسی که پیامبر اسلام به ولایت او تصریح کرده بود، فدک که رسول خدا به دخترش بخشیده بود را نیز غصب کردند.

در چنین فضایی بیان انحرافات خلفا از مسیر اسلام بسیار سخت بود، ولی حضرت زهرا(س) با خطبه فدکیه و بیان محورهای مختلف در آن به شفاف‌سازی و افشای ظلم‌ها پرداختند تا اعتراض به غصب فدک به معنای دنیاطلبی اهل بیت(ع) تلقی نشود و تنها بهانه‌ای باشد برای بیان معارف الهی و حقایق تاریخ.

به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، خبرنگار ایکنا در گفت‌وگو با زهرا دلاوری پاریزی، استاد حوزه و دانشگاه و مدیر دفتر انجمن کلام حوزه در جامعه الزهرا(س)، به بررسی بخش‌هایی از خطبه فدکیه پرداخته است که در ادامه می‌خوانیم.

ایکنا ـ خطبه فدکیه از جمله آثار گرانقدری است که در دفاع از ولایت بیان شده است. سند این روایت تا چه اندازه معتبر است و در چه منابعی نقل شده است؟

صحبت‌ کردن در مورد حضرت زهرا(س) در توان کسی است که مقام و عظمتشان را درک کرده باشد؛ ایشان در روایات به لیله‌‌القدر تشبیه شده‌اند. خداوند در سوره قدر فرموده است: «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ﴿۱﴾ وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ﴿۲﴾ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ.» خداوند در این سوره خطاب به پیامبرش فرمود که تو نمی‌دانی لیله القدر چیست و از هزار ماه برتر است و در آن شب ملائکه و روح تنزل می‌یابند. با این وصف قطعاً توان فهم و تحمل مفهوم و محتوای لیله‌القدر را نداریم. حضرت فاطمه(س) همانند لیله‌القدرند و شخصیت ایشان برای افراد معمولی قابل درک نیست. لذا آنچه می‌گوییم و می‌شنویم قطره‌ای از دریای بیکرانه معرفت آن حضرت است که بخشی از آن در خطبه فدکیه تجلی یافته است و قطره‌ای از عظمتشان را نشان می‌دهد. ایشان فرزند و پدر را از دست داده‌ و همسرشان خانه‌نشین شده‌ و اصحاب پیامبر(ص) به آرمان پیامبر خیانت کرده‌ بودند و در چنین شرایط بسیار سختی فصیحانه سخنوری کردند و در قالب خطبه‌ای به موضوعات اعتقادی پرداخته‌اند.

خطبه فدکیه در منابع و مصادر اولیه اهل سنت و شیعه نقل شده و اولین و قدیمی‌ترین کتابی که آن را نقل کرده «بلاغات النساء» احمد بن ابی طاهر مروزی است که در سال ۲۰۴ تا ۲۸۰ ق حدود زمان امامین عسکریین می‌زیست. همچنین علی بن عیسی اربلی در کشف‌الغمه از کتاب «سقیفه ابوبکر» از احمد بن عبدالعزیز نقل کرده است. همچنین ابن ابی الحدید معتزلی در شرح نهج‌البلاغه اسناد معتبر و متعددی را برای این خطبه ذکر کرده و آورده است که من از منابع شیعه استفاده نکرده‌ام. شیخ صدوق در علل‌الشرایع بخشی از خطبه و در کشف‌الغمه همه خطبه را آورده و از نظر سند و محتوا منقول از ایشان است. شهید صدر نیز یکی از بهترین کتب را درباره این خطبه نوشته است.

خلیفه اول فدک را، که پیامبر(ص) به حضرت زهرا(س) بخشید، جزء اموال عمومی اعلام کرد که غصب آشکار حق آن حضرت و اهل بیت(ع) بود و حضرت به بهانه آن به همراه تعدادی از زنان برای احتجاج با خلیفه اول به مسجد پیامبر(ص) رفتند و این خطبه را ایراد کردند که در آن زمان ساختارشکنی محسوب می‌شد و به بیان معارف الهی و اعتقادی در چند بخش پرداختند و معترض غصب ولایت علی(ع) و فدک شدند. 

ایکنا ـ  گفتید که حضرت در این خطبه به مباحث اعتقادی پرداختند. بیشتر چه نکات معرفتی مورد نظرشان بود؟

این خطبه شامل چند بخش است که مکتب و مکتب‌خانه‌ای اعتقادی است. آن حضرت خطبه را با حمد الهی شروع و توحید و بعد نبوت عامه را مطرح کردند و وارد بحث نبوت خاصه پیامبر(ص) شدند و درباره امامت و ولایت حضرت علی(ع) بحث کردند و با اشاره به حوادث بعد از رحلت رسول‌الله(ص) و ارتداد بیشتر افراد به موضوع قیامت پرداختند. در واقع از توحید تا معاد را مورد توجه قرار دادند.

خطبه را با حمد و ثنای الهی و شکر بر نعمات آغاز فرمودند: «اَلْحَمْدُللَّـهِ عَلی ما اَنْعَمَ، وَ لَهُ الشُّكْرُ عَلی ما اَلْهَمَ، وَ الثَّناءُ بِما قَدَّمَ، مِنْ عُمُومِ نِعَمٍ اِبْتَدَاَها، وَ سُبُوغِ الاءٍ اَسْداها، وَ تَمامِ مِنَنٍ اَوْلاها، جَمَّ عَنِ الْاِحْصاءِ عَدَدُها، وَ نَأی عَنِ الْجَزاءِ اَمَدُها، وَ تَفاوَتَ عَنِ الْاِدْراكِ اَبَدُها، وَ نَدَبَهُمْ لاِسْتِزادَتِها بِالشُّكْرِ لاِتِّصالِها، وَ اسْتَحْمَدَ اِلَی الْخَلائِقِ بِاِجْزالِها، وَ ثَنی بِالنَّدْبِ اِلی اَمْثالِها.»

انسان با خواندن این فراز از خطبه به یاد سخنان امام حسین(ع) در گودال قتلگاه می‌افتد که فرمودند: «الهی رضا برضائک» یا این آیه قرآن کریم «الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» به ذهن متبادر می‌شود؛ یعنی حمد و ثنای الهی جزء فضایل نهادینه شده در وجودشان است که در سختی و خوشی و هر زمان و مکانی در وجودشان جاری است؛ «الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.»

بعد از نعمت‌ها یاد کردند، زیرا «وَذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَى تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِينَ»؛ ایشان از مواهبی که خدا به انسان‌ها و بندگانش داده، که شامل ارسال رسل و انزال کتب است، یاد و تأکید می‌کنند که شمارش این نعمات از توان انسان بیرون است، کمااینکه سعدی گفته: هر نفسی که فرو می‌رود ممد حیات است و چون برآید مفرح ذات.

خداوند نعمت‌های بی‌نهایتی را ارزانی داشته و وعده داده است که اگر شکر کنید، نعمت‌هایتان را زیاد می‌کنم و این نعمات از شمارش بیرون است. اگر انسان همه زندگی خود را به یک سجده شکر بگذراند باز هم کم است. نعماتی که انتهای آن از ادراک انسان بیرون است و خدا انسان را برای این شکرگزاری فراخوانده است همچنین دعوت کرده است او را حمد کنند و تشویق فرموده است ثنای او را بگویند و این ثنا و حمد باعث اتصال به ساحت حضرت رب است و آیا در این صورت «هل جزاء الاحسان الا الاحسان»؟ آیا پاداش نیکی چیزی جز نیکی و شکر خداست؟ 

ایکنا ـ در آغاز سخن آن حضرت ارجاع به توحید موج می‌زند که نشان اهمیت توحید و عمق و سعه وجودی و توحیدی ایشان است.

ایشان به توحید شهادت می‌دهند و می‌گویند که خدایی جز خدای یگانه نیست و یکتاست (اشهد ان لا اله الا الله…) و شریکی ندارد و بعد فرمودند: «کلمه لا اله الا الله کلمه جعل الاخلاص تاویلها»؛ تأویل کلمه لا اله الا الله، اخلاص است که این سخن معطوف به فرمایش حضرت امیرالمؤمنین(ع) است که فرمودند: «اول الدین معرفته و کمال معرفته التصدیق به و کمال التصدیق به…» تا جایی که فرمودند: «و کمال التوحید الاخلاص به.» در اینجا به سنجش و معیار توحید یعنی اخلاص اشاره کرده است؛ یعنی تا کسی به ما نگریست از رفتار و گفتار ما متوجه شود که چنین فردی ظاهر و باطن و گفتار و رفتار او یکسان است و نفاق و شرک در او وجود ندارد. در حقیقت ثمره این اخلاص، توحید عملی انسان است. در ادامه به این حقیقت اشاره کردند که خداوند کلمه لا اله الا الله را به صورت فطری در وجود انسان‌ها  قرار داد. «و ضَمَّنَ الْقُلُوبَ مَوْصُولَها»؛ قلوب را به این کلمه متصل کرده است.

در بحث فطرت سه نظریه وجود دارد و گفته می‌شود انسان خداشناس متولد می‌شود یا خداگرا یا امکان شناخت خدا و گرایش به سمت خدا را دارد و غیر از اینکه انسان فطرتاً این‌طور است، همزمان راه شناخت خدا را در عقل و فکر انسان هم گذاشته‌اند. «انار فی الفکر معقولها»؛ انسان اگر عاقلانه فکر کند می‌فهمد که این جهان می‌تواند فقط یک خدا داشته باشد و دو خدایی باعث بهم ریختگی و تشتت نظام است. 

حضرت در ادامه خطبه به توصیف صفات خدا پرداخته است؛ خدایی که قابل مشاهده و دیدن با چشم نیست و زبان از بازگویی صفات او الکن است و اگر کسی چیزی هم می‌گوید در حقیقت همان وهمیات است وگرنه خدا پاک و منزه است از اینکه توصیف شود: «سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ»؛ قصور زبان از توصیف خدا شاید معطوف به اسم الله اکبر است؛ الله اکبر یعنی خدا بزرگتر است، ولی خدا بزرگتر از چیست؟ آیا بزرگتر از کوه و دریا و آفرینش و همه چیز است. امام(ع) فرمودند خداوند بزرگتر از آن است که به وصف درآید. در ادامه فرموده که خلق الهی بدیع است و خداوند همه چیز را خلق کرد، بدون اینکه ماده‌ای از قبل وجود داشته باشد. برای انسان‌ها هم از خلاقیت و خلق استفاده می‌کنیم، ولی خلق ما کجا و خلقت الهی کجا؟ نهایتاً از ترکیب اجزایی، یکسری موادی درست می‌کنیم که هنر و خلاقیت است، ولی خدا بدون اینکه ماده‌ باشد جهان را آفریده است. بعد فرموده خداوند همه این‌ها را با اراده و مشیت خود خلق کرد.

ایکنا ـ چه دلیل داشت که آن حضرت از ابتدا به تبیین معارف اعتقادی و سپس به انحراف خلیفه در غصب فدک پرداختند؟

آن حضرت ریشه همه انحرافات را در خروج از مسیر توحید، نبوت، معاد و فراموشی آن می‌دانند. لذا این معارف را به مردم یادآوری کردند تا قلب‌های زنگار گرفته و بیمار بیدار شوند. البته خفقانی که غلبه یافته بود اجازه نداد تا افراد چندانی با خاندان اهل بیت(ع) همراه شوند. به همین دلیل سرنوشت جهان اسلام به مسیری رفت که همه از آن مطلعیم.

ایکنا ـ این روزها و با تبلیغ برخی افکار الحادی و بروز مشکلات در جوامع، گاهی نسل جوان اعتراض می‌کنند که چرا خدا ما را خلق کرد؟ پاسخ شما بر اساس محتوای این خطبه شریف چیست؟

اگر به خلقت خود معترضیم، می‌توانیم بگوییم چون خدا دوست داشت انسان را آفرید، و چون خدا تو را دوست داشت آفرید تا وارد این عالم شوی و به کمال برسی. خدا بدون اینکه از کسی کمک بگیرد و حتی خلقت برای او فایده داشته باشد، انسان را خلق کرد. من نکردم خلق تا سودی کنم/ بلکه بر بندگان جودی کنم.

برای اینکه خود را به خلق بشناساند انسان را آفرید تا به انسان هشدار دهد که این سفره پهن‌شده در عالم بی‌دلیل نیست. براساس قاعده عقلی، انسان شکر منعم و وجوب عقلی دارد و می‌فهمد که در برابر خوبی دیگران باید نیکی کند و پاداش نیکو بدهد. وقتی انسان وارد عالم شود، می‌بیند که سفره‌ای به این وسعت وجود دارد و می‌گوید چه کسی آن را آفریده است؟ به دنبال صاحب سفره می‌گردد تا از او تشکر کند، کمااینکه وقتی کسی به ما مهربانی و نیکی کرد تشکر می‌کنیم و اگر مهمانی دعوت شدیم، چندین باره از صاحبخانه قدردانی می‌کنیم و چنین عالم بزرگی شایسته تشکر نیست؟  

انسان وقتی فهمید که آفریننده‌ای هست به دنبال معلم و راهنما می‌رود تا مسیر درست زندگی را تشخیص دهد؛ کسانی که از سوی خدا آمده‌اند و فطرت و عقل سالم هم آنان را می‌پذیرد. البته این دعوت باید یکسری تضمین‌هایی داشته باشد. لذا فرمود: «فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا»؛ ما همه چیز را به تو گفتیم و تو دوست داری شاکر باش یا کافر. تأکید می‌فرماید که اگر شاکر باشی علاوه بر اینکه به نفع توست، من هم این پاداش را اضافه‌تر به تو خواهم داد و اگر معصیت کنی، علاوه بر آثار بد وضعی که در دنیا دارد عقاب آخرت را به دنبال دارد.

بعد در خطبه پس از اینکه به بحث توحید و نبوت می‌پردازد، تأکید می‌کند که انبیا سخنانی را مطابق با فطرت و عقل می‌گویند تا پیروانی را بیابند و به همین دلیل در طول تاریخ مردم کم‌کم به انبیا اطمینان پیدا کردند و دیدند که مناسک و شعائر و کتبی را که پیامبران آورده‌اند برای زندگی خود آنها بهتر است و باعث می‌شود که انسان زندگی بهتری را در مقایسه با سایر موجودات داشته باشد.  

گفت‌وگو از علی فرج‌زاده 

به گزارش روابط عمومی انجمن کلام اسلامی حوزه، سومین نشست از سلسله نشست های هفتگی دین و چالش های روز با عنوان «معنویت های نوظهور و چالش های فرهنگی و هویتی» با ارائه حجت الاسلام دکتر «محمدتقی سبحانی» رئیس موسسه معارف اهل بیت علیهم‌السلام برگزار شد.

رئیس موسسه معارف اهل بیت علیهم السلام، به تبیین مبدأ و علل شکل گیری معنویت های نوظهور پرداخت و گفت: تا قبل از شروع نهضت مدرنیته، اکثر جوامع غربی از معنویت­هایی برخوردار بودند اما اندیشه سکولار مدرن با محور قرار دادن انسان گرایی و فردگرایی، یک مواجهه تند و شدید را با دین به وجود آورد. همچنین نهضت اصلاح دینی در دنیای مسیحیت شکل گرفت و ایمان فردی فراتر از عقل و استدلال را پیشنهاد داد.

دکتر سبحانی افزود: این نهضت­ های انتقادی نسبت به دین تا قرن نوزدهم ادامه پیدا کرد و سبب پدید آمدن سکولاریسم و مسئله ایمان فردی و شخصی در بین دینداران شد.

رئیس موسسه معارف اهل بیت(علیهم السلام) اظهار داشت: در قرن نوزدهم بازگشت به سوی دین آغاز شد و در بین مردم احساس نیاز به امری متعالی، نوعی دینداری و معنویت گرایی ایجاد شد. این دوره را معنویت گرایی مدرن می نامند که تا قرن بیستم ادامه داشت.

وی  گفت: امروزه مرحله چهارمی آغاز شده که در آن گرایش به معنویت افزایش یافته و از معنویت مدرن متمایز است. از پنجاه سال پیش جریان هایی در معنویت گرایی ظهور پیدا کرده‌ که به معنویت های پسا مدرن معروف هستند.

دکتر سبحانی به ویژگی های جریان مدرنیسم در غرب اشاره کرد و بیان داشت: اعتقاد به نوعی عقل گرایی، توجه به تجربه گرایی و واقع گرایی و آرمان گرایی، برقراری نظم و انضباط در میان روابط انسان­ها و اصل پیشرفت گرایی به عنوان ویژگی های این جریان مطرح هستند.

رئیس موسسه معارف اهل بیت(علیهم السلام) اظهار داشت: تمام اصول مدرنیته در قرن بیستم مورد نقد و چالش های جدی قرار گرفتند و بحران های اجتماعی مثل جنگ های جهانی و در نهایت بحران های اقتصادی در غرب، نظم و انضباط موجود در روابط انسان ها را با مشکل مواجه کرد.

وی به شروع عصر فرا مدرن اشاره کرد و گفت: معنویت در دوره پست مدرن نیز فضای جدیدی پیدا کرد. در جهان جدید نه نظم سیاسی، نه آرمان­ها و نه معرفت بشری قابل اتکا نبودند و به این ترتیب صورت بندی معنویت به کلی تغییر کرد. انسان فرا مدرن دو حاجت و مشکل جدید پیدا کرده بود؛ یکی مشکل خلأ و دیگری مواجهه با رنج­، فروپاشی و احساس ناامنی.

حجت الاسلام سبحانی، معنویت های نوظهور را مولود اوضاع آشفته دوران پست مدرن دانست و بیان داشت: اینجا شاهد جریان­ها و فرقه هایی هستیم که از نظم و ارزش مشخصی برخوردار نیستند یعنی در درون این معنویت ها هیچ ساختار و قاعده مشخصی وجود ندارد و بر هیچ­گونه اصل و مبنای روشنی به عنوان پایه نظری استوار نیستند.

رئیس موسسه معارف اهل بیت(علیهم السلام) به معرفی ویژگی های مهم این جریان­ پرداخت و ابراز داشت: این معنویت­ها گستردگی و تنوع دارند ولی از شاخصه ثابت و روشنی برخوردار نیستند. در طیف های مختلف این جریان از باطن گرایی، گرایش به علوم غریبه مثل ارتباط با ارواح تا معنویت های وارداتی از آیین های بودا و شینتو یافت می شود.

وی بر لزوم احتیاط همه جانبه در شناسایی و مواجهه با این معنویت­ها تأکید کرد و گفت: اولین نکته در مواجهه با معنویت­های نوظهور چنین است که هرگز نباید داوری یکسانی در حق همه این معنویت ها کرد؛ نکته دوم اینکه این معنویت­ها بر اساس یکسری نیازهای طبیعی و انسانی زودگذر و مبتنی بر نیازهای احساسی نسل جدید مانند نوعی کمال جویی سطحی بنا شده­اند.

حجت الاسلام سبحانی در پایان به سه ویژگی مشترک معنویت های جدید از جمله برون روی از قالب­های دینی، کارکردگرایی و توجه به مسائل عاطفی و احساسی اشاره کرد و محافظت از نسل جدید را درمقابل چنین معنویاتی لازم دانست.